Jelita recenzja

"Jelita" jest jedną z 29 powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego, tworzących wielki cykl "Dzieje Polski". Jest to tzw. powieść herbowa, czyli osnuta na wydarzeniach związanych z nadaniem herbu Jelita Florianowi Szaremu (tym herbem pieczętowali się później m.in. Zamoyscy). Jako jedna z nielicznych książek Kraszewskiego nie zawiera wątku romantycznego.

Czas powieści to krótki okres związany z bitwą pod Płowcami w 1331 roku, w czasie najazdu Krzyżaków. Akcja zaczyna się w momencie, kiedy król Łokietek powierzył swojemu synowi Kazimierzowi rządy nad Wielkopolską, gdzie faktycznie władzę do tej pory sprawował wojewoda poznański Wincenty z Szamotuł. Tenże poczuł się mocno dotknięty odsunięciem go od władzy i chcąc się zemścić udał się do Malborka, oddając swoje usługi wielkiemu mistrzowi krzyżackiemu, Luderowi. Jednym słowem - zdradził swojego króla, proponując zakonowi, że pomoże mu w zajęciu Wielkopolski i pojmaniu królewicza Kazimierza.
Intryga nie do końca się udała, zakon jednak w ciągu kilku miesięcy zajął spore połacie ziem polskich, pustosząc wszystko po drodze i mordując co żyło...
Ostatecznie dręczony wyrzutami sumienia Wincenty wrócił do króla Łokietka, prosząc go o wybaczenie. Łokietek, wzmocniony zarówno siłami zebranymi przez Wincentego, jak i jego wiedzą na temat sił zakonu, napadł na obóz krzyżacki pod Płowcami...
Po bitwie król - objeżdżając pole - znajduje ciężko rannego w brzuch jednego z bohaterów całej tej historii, którego perypetie z sąsiadem poznajemy nieco wcześniej - Floriana Szarego - i nadaje mu nową nazwę herbową Jelita (wcześniejsza to Koźlarogi, które w samym herbie zresztą pozostały).
Wojewoda Wincenty, znienawidzony za zdradę i dokonane w jej efekcie spustoszenia, zostaje zamordowany przez Wielkopolan.

Kraszewski pisząc tę powieść opierał się w dużej mierze na historii spisanej przez Długosza. Obecnie mamy nieco inną wiedzę na temat tamtych wydarzeń, jednak wówczas kroniki Długosza były najlepszym źródłem prawdy historycznej. Oczywiście Kraszewski całą opowieść zbeletryzował, dodając sporo wątków pobocznych (podróże, pogonie, rozmaite intrygi, układy, knowania, spory itd) i wprowadzając wiele nowych postaci.
Oprócz wojny z Krzyżakami ważnym wątkiem, opartym zresztą o źródła historyczne, jest spór Floriana Szarego z sąsiadem - te sąsiedzkie nieporozumienia są pretekstem do opowiedzenia tytułowej legendy herbowej Jelita, aczkolwiek więcej uwagi poświęcił autor jednak polityce i wojnie z zakonem.

Uwielbiam kwiecisty język Kraszewskiego. W jednym zdaniu potrafi scharakteryzować całą postać, tak że widzę ją w wyobraźni, wiem jak się zachowuje, jaki ma głos, ruchy, charakter i nastrój. I chociaż generalnie za historią i powieściami historycznymi nie przepadam, to w książkach Kraszewskiego po prostu dużo się dzieje, akcja jest dynamiczna, bardzo sugestywnie opisana. Człowiek chcąc nie chcąc wciąga się w losy bohaterów i przeżywa razem z nimi:). Wspaniała opowieść, o dużym walorze historycznym, przybliżająca współczesnemu czytelnikowi tamte czasy.