„Jeśli pływasz w zatoce pełnej rekinów, musisz zostać drapieżnikiem” – wywiad z Jackiem Piekiełko

Jacek Piekiełko – absolwent polonistyki Uniwersytetu Śląskiego. Na papierze debiutował opowiadaniem "Czarny lęk pada" w antologii "Dziedzictwo Manitou". Publikował w czasopismach internetowych, antologiach oraz w OkoLicy Strachu, kwartalniku Relacje-Interpretacje i tygodniku Kronika Beskidzka. Laureat ogólnopolskiego konkursu na opowiadanie kryminalne w ramach Międzynarodowego Festiwalu Kryminału we Wrocławiu 2015. Autor powieści "Ciemne siły", "Biały Słoń" i "Wymazani".

„Poza kręgiem” to historia młodego złodzieja z Gliwic, który marzy o wyrwaniu się z szarej rzeczywistości. Co skłoniło Pana do wyboru takiej postaci jako głównego bohatera?

Totalny przypadek. Poprzez znajomego autora reportaży, dowiedziałem się, że mam okazję porozmawiać ze świadkiem koronnym, który odpowiadał między innymi za kierowanie grupą przestępczą. Nieraz myślałem o tym, że chciałbym spotkać się z osobą działającą po drugiej stronie prawa, aby zdobyć cenne informacje potrzebne do pisania powieści. Ale gdy już poznałem historię “Młodego”, wiedziałem, że muszę ją opisać.

W książce granice między lojalnością, miłością a brutalnością zacierają się z każdym krokiem. Jakie mechanizmy psychologiczne kierują postacią Tomka w jego dążeniu do celu?

Tomek chce dobrej przyszłości dla bliskich, ale wykonuje “brudną robotę”. To po prostu się wyklucza. Jeśli pływasz w zatoce pełnej rekinów, musisz zostać drapieżnikiem. A więc krzywdzisz innych, nawet gdy wewnętrznie próbujesz sobie poukładać sumienie. “Młody” chciał być po prostu najlepszym złodziejem, jak legenda, jego idol z młodzieńczych lat – Najmrodzki. Szybko zauważył, że każda akcja przynosi mu niezwykły przypływ adrenaliny, która uzależnia. Gdy nie miał nic na oku, był niczym uśpiony, snuł się po mieście bez celu. Uwielbiał planować, potrafił to robić przez kilka miesięcy, by tylko zrealizować plan. Myślę, że przejawiał wiele podobnych mechanizmów psychologicznych dla zwykłego człowieka, z tą różnicą, że ten człowiek przekłada swoje zdolności i cechy charakteru na działalności zgodne z prawem. Młody obrał inną drogę.

Motyw obsesji przewija się przez całą powieść. Jakie elementy fabuły miały na celu ukazanie tej obsesji i jej wpływu na decyzje bohatera?

Każdy, ambitny człowiek ma swoje obsesje. Ktoś chce zostać managerem, założyć firmę, zdobyć pierwszy milion. Ja na przykład pragnę pisać jak najlepsze książki, które będą docierać do wielu czytelników. Tomek postawił sobie za cel zostanie najlepszym złodziejem w Polsce i nie tylko. Pytanie jest o elementy, które pojawiają się podczas takiej drogi. Kiedy przesunie się ta cienka granica, by stwierdzić, że obsesja zaczyna być chorobliwa? Tomek żył w środowisku, a raczej jeśli można tak powiedzieć, w branży, która nie pozwalała być wyłącznie złodziejem…

„Poza kręgiem” jest inspirowana prawdziwymi wydarzeniami. Jakie były źródła tej inspiracji i w jaki sposób wpłynęły one na kształt fabuły?

Źródła inspiracji to po prostu życie “Młodego”, które układa się niemal w gotowy scenariusz filmowy. Wydarzenia z jego przeszłości budowały całą fabułę.

Akcja powieści toczy się w Gliwicach. Jakie znaczenie ma to miasto dla fabuły i czy miało wpływ na kształtowanie się postaci?

Gliwice – podobnie jak cały Górny Śląsk – są w powieści czymś więcej niż tylko tłem. To miejsce, w którym w latach 90. panowało swoiste przestępcze Eldorado: nielegalne interesy, rywalizujące ze sobą grupy, pieniądze zdobywane wyłącznie nieuczciwą drogą. To środowisko ukształtowało Tomka, głównego bohatera, zmuszając go do życia na granicy. Nie interesowała mnie jednak sama gangsterka, ale to, jak funkcjonował Młody poza kręgiem przestępców z pierwszych stron gazet – jak radził sobie w cieniu, jak lawirował między lojalnością a przetrwaniem. Podczas researchu odwiedzałem miejsca, o których opowiadał mi świadek koronny. Widząc, jak mocno po latach wciąż przeżywa to, co się wydarzyło, zrozumiałem, jak wiele emocji jest w tej historii. To doświadczenie znacząco wpłynęło na autentyczność fabuły.

W książce pojawia się motyw moralnych wyborów i ich konsekwencji. Jakie pytania chciał Pan postawić czytelnikom poprzez tę narrację?

Podjąłem się pracy na tą książką z jeszcze jednego względu. Poznałem, że Młody nie jest jak inni gangsterzy po latach, który mają nawet własne Tik-Toki i lansują się w mediach. Tomek nie potrzebuje rozgłosu, wciąż chce być poza kręgiem zainteresowań. Zależało mu na tym, aby przedstawić historię taką, jaka była – czyli brutalnie szczerze. A może właśnie pokazanie jego losów odmieni ludzi, którzy już są jedną nogą w świecie pełnym zła, który wciąga coraz mocniej?

Tomka napotykają liczne trudności na swojej drodze. Jakie były najważniejsze wyzwania, które musiał pokonać, i co one mówią o jego charakterze?

Największym wyzwaniem Tomka było funkcjonowanie na granicy dwóch światów – z jednej strony próbował zachować człowieczeństwo, a z drugiej musiał przetrwać w brutalnej rzeczywistości. Wybierał między lojalnością a bezpieczeństwem, między zachowaniem spokoju a bezwzględnością. To pokazuje, że jest postacią skomplikowaną, świadomą własnych błędów, ale też niezdolną do całkowitego odcięcia się od przeszłości. Wbrew pozorom to nie bezduszny gangster, a człowiek, który długo nie potrafił znaleźć wyjścia z pułapki, w jaką sam się wplątał.

Miłość jest jednym z centralnych tematów powieści. Jakie znaczenie ma ona w kontekście działań bohatera i jego rozwoju?

Miłość w „Poza kręgiem” jest nie tylko uczuciem – to też nadzieja i punkt odniesienia. To dla Tomka coś, co daje mu poczucie, że może być kimś innym, kimś lepszym. Ale jednocześnie ta relacja zostaje brutalnie skonfrontowana z jego stylem życia. Miłość staje się próbą – dla niego i dla niej. To, jak bardzo stara się ją chronić, mówi wiele o jego tęsknocie za normalnością, za światem, z którego sam siebie wykluczył.

Czy utożsamia się Pan z którymś z bohaterów ‘Poza kręgiem’? Jeśli tak – to z którym i dlaczego właśnie z nim?

Najbliżej mi raczej do słuchacza tej opowieści – człowieka z zewnątrz, który obserwuje, zadaje pytania, próbuje zrozumieć, ale nie do końca wie, czy potrafiłby żyć w świecie, o którym słyszy. Sam autor w jakimś sensie zawsze przemyca siebie w każdej postaci, ale nie utożsamiam się bezpośrednio z Tomkiem – jego decyzje są dla mnie równie trudne do zaakceptowania, jak dla czytelnika.

Gdyby miał Pan wskazać jedną scenę z książki, bo jest „bardzo mocną” – którą by Pan wybrał?

Postawię na włamanie do domu starego komunisty. To pierwszy próg piekła, który przekroczył Tomek. Później było już tylko gorzej.

Jak wyglądał proces twórczy przy pisaniu „Poza kręgiem”? Czy miał Pan wcześniej zarys fabuły, czy pozwolił Pan, by historia rozwijała się podczas pisania?

W przypadku tej książki miałem szczegółowy plan. To była konieczność, bo opierałem się na relacji świadka koronnego i musiałem poukładać chronologicznie zdarzenia, które często były chaotyczne, nieliniowe. Jednak w trakcie pisania zawsze pojawia się przestrzeń na spontaniczne decyzje – to decyzja autora, które wątki powinny być bardziej uwypuklone.

W jaki sposób łączy Pan elementy fikcji z faktami w swoich książkach? Jakie wyzwania wiążą się z takim podejściem?

Fikcja daje wolność, ale fakty wymagają odpowiedzialności. Staram się nie przekraczać granicy, za którą zaczynam nadużywać prawdziwej historii dla efektu literackiego. Dlatego czasem zmieniam kontekst, imiona, łączę wydarzenia – ale emocje i mechanizmy pozostają prawdziwe. Największym wyzwaniem jest znalezienie proporcji między opisem prawdziwych wydarzeń a potrzebą opowiedzenia dobrej historii.

Czy podczas pisania „Poza kręgiem” napotkał Pan na trudności związane z przedstawieniem moralnych dylematów bohatera? Czy zastanawiał się Pan, jak sam by postąpił w opisywanych przez siebie sytuacjach?

Tak, i to bardzo często. Niektóre wybory Tomka są dla mnie trudne do zaakceptowania, ale to właśnie było najciekawsze – próbować zrozumieć, co nim kierowało, dlaczego nie skręcił wcześniej w inną stronę.

Pana twórczość często oscyluje wokół tematów kryminalnych i psychologicznych. Co przyciąga Pana do tych tematów i czy wpływają one na Pana życie osobiste?

Interesuje mnie człowiek w sytuacjach granicznych – wtedy widać prawdziwą naturę, motywacje, mechanizmy obronne. Kryminał i thriller psychologiczny pozwalają zbliżyć się do tych tematów. Choć piszę o rzeczach mrocznych, to nie uważam, żeby to miało negatywny wpływ na moje życie – wręcz przeciwnie, pozwala mi zrozumieć świat i ludzi.

Jako autor thrillerów i kryminałów, jak postrzega Pan rolę literatury w społeczeństwie? Czy uważa Pan, że powieści takie jak „Poza kręgiem” mogą wpływać na postawy czytelników?

Zdecydowanie tak. Literatura może być lustrem i ostrzeżeniem. „Poza kręgiem” nie jest książką, która ma kogokolwiek usprawiedliwiać. Raczej ma stawiać pytania i pokazywać, dokąd prowadzą pewne decyzje. Nie uprawiam literatury misyjnej, ale jeśli choć jeden czytelnik po przeczytaniu “Poza kręgiem” powie: „Nie chcę iść tą drogą”, to znaczy, że ta książka miała sens.

Czy ma Pan ulubionych autorów lub książki, które miały wpływ na Pana twórczość? Jakie to były osoby/tytuły?

Trudno zliczyć wszystkie powieści. Wiele lat temu zaczytywałem się w historiach z dreszczykiem i w kryminałach. Może właśnie dlatego piszę teraz w tych gatunkach. W podejściu do łączenia faktów z fikcją pomogła mi na pewno lektura sześciotomowej “Mojej walki” Karla Ove Knausgarda – niewątpliwie przełomowe dzieło.

Czy planuje Pan kontynuację? Jeśli tak, czy może Pan podzielić się z nami kilkoma szczegółami na ten temat?

Tak, to nie koniec losów Młodego. Mogę zdradzić, że w kontynuacji będzie jeszcze intensywniej, więcej, pojawią się wielkie pieniądze, a co za tym idzie – zabawa bez hamulców i wszystkie związane z tym konsekwencje. Będzie przewrotnie i interesująco, to mogę obiecać.

Dziękuję za rozmowę!