O rewolucji rosyjskiej. Wykłady paryskie

Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Wprowadzenie: Próba konceptualizacji rosyjskiego procesu rewolucyjnego 1904–1934 . . 21
1. Różne interpretacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Debata wśród emigrantów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Debata wewnątrz zachodniej lewicy . . . . . . . . . . . 25
Schizma trockistowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Teoria reżimów totalitarnych . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Teoria konwergencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2. Trzy modele interpretacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Model liberalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Model konserwatywny lub cykliczny . . . . . . . . . . 33
Modele marksistowskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3. Niedoskonałości trzech modeli . . . . . . . . . . . . . . . 39
Niedoskonałości modelu konserwatywnego . . . . 40
Niedoskonałości modelu liberalnego . . . . . . . . . . 42
Niedoskonałości modelu marksistowskiego . . . . 44
Rozdział 1. Rewolucje a rewolucja rosyjska . . . . . 53
1. Rewolucje lub ewolucje europejskie w XIX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Co wydarzyło się w Niemczech? . . . . . . . . . . . . . . 57
Przyczyny niepowodzenia rewolucji niemieckiej . . 59
Jak doszło do klęski rewolucji niemieckiej? . . . . . 62
2. Zastosowanie modelu niemieckiego w kontekście rosyjskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Wpływ doświadczenia niemieckiego na wydarzenia w Rosji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Bunt chłopski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Reformy społeczne w Rosji XIX wieku . . . . . . . . . 71
Dwie fazy rewolucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Rozdział 2. Kryzys 1905 roku. Jego źródła i aktorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Liberalny punkt widzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Socjalistyczno-marksistowski punkt widzenia . . . 81
Propozycja nowej interpretacji . . . . . . . . . . . . . . . 83
1. Aktorzy rewolucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Liberałowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Robotnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Chłopi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Studenci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
2. Preludium Rewolucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Rozdział 3. Kryzys przedrewolucyjny 1905–1914 . . 115
Składniki kryzysu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Powszechny kryzys lat 1903–1904 . . . . . . . . . . . . . 117
Walka o Zgromadzenie w 1905 roku . . . . . . . . . . . 119
Drugi kryzys 1905 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Kontratak Wittego 1905–1906 . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Porażka kadetów w Dumie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Drugi kontratak. Premierostwo Stołypina 1906–1911 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Premierostwo Kokowcowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Bilans w przededniu 1914 roku . . . . . . . . . . . . . . . 135
Scenariusze po 1912 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Rozdział 4. Od wojny do rewolucji 1914–1917 . . . . 143
1. Kryzys 1914 roku i jego właściwe znaczenie . . . . . 143
Teza marksistowska, czyli determinizm rewolucyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Teza liberalna, czyli decydująca rola wojny . . . . . 147
Przebieg kryzysu w latach 1915–1916 . . . . . . . . . . . 156
2. Proces rewolucyjny 1917 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Cechy charakterystyczne procesu i jego rozwój . 154
Kryzys kwietniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Rząd tymczasowy i rady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Rozdział 5. 1917, czyli nierozstrzygnięta rewolucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
1. Cztery etapy 1917 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Pierwszy rząd tymczasowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Epizod umiarkowanego socjalizmu . . . . . . . . . . . 168
Usiłowania prawicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Przejęcie władzy przez bolszewików . . . . . . . . . . 171
2. Ogólna charakterystyka sytuacji w 1917 roku . . . 172
Słabość zorganizowanych sił politycznych . . . . . 172
Stopniowy spadek aktywności mas . . . . . . . . . . . 173
Deficyt organizacji politycznej u zwyciężonych i u zwycięzców . . . . . . . . . . . . . . . 174
3. Ku politycznej anarchii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
4.Czy rewolucja społeczna była nieunikniona? . . . 179
Powołanie Konstytuanty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Rozdanie ziemi chłopom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Problem pokoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
5. Sytuacja w chwili przejęcia władzy przez bolszewików . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Kapitalizm państwowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
Na wsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
W przemyśle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Zagadnienie wojny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Na płaszczyźnie politycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Rozdział 6. Decydujący rok 1918 . . . . . . . . . . . . . . 191
Rozkład gospodarczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Główny imperatyw: zakończyć wojnę . . . . . . . . . 194
Rozkład polityczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Katastrofalna sytuacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Lenin ustanawia terror . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
Rozważania o socjalizmie i kapitalizmie . . . . . . . 202
Komunizm wojenny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Lenin improwizuje nacjonalizacje . . . . . . . . . . . . 207
Nacjonalizacje i ich przyczyny . . . . . . . . . . . . . . . 211
Utworzenie Armii Czerwonej . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Sytuacja na początku 1919 roku . . . . . . . . . . . . . . . 216
Przekształcenie Partii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Rozdział 7. Komunizm wojenny. Wojna domowa i utrwalenie władzy bolszewickiej . . . . . 223
Układ sił . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Działania wojenne na czterech frontach . . . . . . . 224
Jak bolszewicy utrzymali się przy władzy? . . . . . 226
Dalszy marsz na lewo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Koniec marszu na lewo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Zrównanie społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Dwa kluczowe czynniki: nowoczesna wojna i słabość społeczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Komunizm wojenny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Partia przejmuje wszystko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
Aneks: Rola świata chłopskiego u Marksa i Lenina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
Rozdział 8. NEP 1921–1929 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
1. Przypomnienie kwestii komunizmu wojennego . . 250
Likwidacja klas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Przyczyny rozkładu społecznego . . . . . . . . . . . . . 251
Komunistyczna monopartia . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Socjologiczna charakterystyka Partii . . . . . . . . . 255
Znaczenie wojny dla uzasadnienia monolityczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Czynnik ideologiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
Rzeczywista sytuacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Klęska komunizmu wojennego . . . . . . . . . . . . . . 262
2. Kryzys 1921 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Lewacki nurt wewnątrz Partii . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Lewackie tendencje w kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Bunt chłopski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Lenin improwizuje NEP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
Trudności NEP-u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
3. Możliwe rozwiązania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Polityka Trockiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Rozwiązanie Bucharina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Rozdział 9. Geneza stalinizmu, czyli zwycięstwo ideokracji biurokratycznej . . . . . . . . 281
Społeczeństwo stalinowskie, czyli odnowienie komunizmu wojennego . . . . . . . . . . 282
Życie polityczne wewnątrz Partii . . . . . . . . . . . . . 288
Początki planowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Planowanie i kolektywizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Zaimprowizowanie gospodarki ideologicznej . . 311
Efekty: potęga przemysłowa i militarna ZSRS . . 319
Czystki stalinowskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
Dlaczego pozwolono Stalinowi działać? . . . . . . . 329
Rozdział 10. Podsumowanie [Analiza doświadczenia sowieckiego] . . . . . . . . . . 333
Streszczenie dotychczasowej analizy . . . . . . . . . . 334
Socjalizm i jego prawdziwe narodziny . . . . . . . . . 337
Zwycięstwo socjalizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
Wojna. Stalinizm narodowy . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Czy reżim może ewoluować? . . . . . . . . . . . . . . . . 349
Chruszczow i destalinizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
Breżniew i zarządzanie reżimem . . . . . . . . . . . . . 355
Kalendarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
Indeks osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377