Pamiętniki

Pamiętniki Zygmunta Szczęsnego Felińskiego (1882-1895) ze względu na swe walory literackie, piękną polszczyznę i niebagatelną wartość historyczną należą do wyjątkowych pozycji pamiętnikarstwa XIX wieku. Autor daje w nich m.in. obraz tzw. ziem zabranych począwszy od lat trzydziestych XIX wieku, porusza sprawę spisku Konarskiego, opisuje studia w Moskwie, emigrację we Francji, przyjaźń z Juliuszem Słowackim, udział w powstaniu wielkopolskim 1848 roku, lutową i czerwcową rewolucję w Paryżu. Część druga, obejmująca lata 1851-1883, tj. studia teologiczne w Żytomierzu i Petersburgu, pierwsze lata działalności duszpasterskiej, okres władania stolicą arcybiskupią w Warszawie oraz zesłanie, stanowi niezwykle cenne źródło historyczne, bo w tym czasie autor zajmował eksponowane stanowisko kościelne i polityczne i znalazł się w samym centrum wydarzeń związanych z powstaniem styczniowym. Jako wielki patriota był jednocześnie – z motywów chrześcijańskich – przeciwnikiem powstania, co nie przysporzyło mu wówczas popularności zarówno w społeczeństwie, jak i wśród duchownych. Po represjach, jakie spadły na powstańców, opowiedział się zdecydowanie po stronie narodu i poniósł tego konsekwencje w postaci zesłania i utraty stanowiska.