Przyszedł wreszcie czas na ostatniego klasyka amerykańskiego czarnego kryminału, z którym nie miałam do tej pory okazji zawrzeć znajomości. Zaczęłam po bożemu, od pierwszej książki z serii z Lwem Archerem, która ukazała się (to ważne!) w 1949 roku.
Czytam, czytam, i im dalej w las, tym bardziej nie mogę oprzeć się wrażeniu deja vu. No przecież, jakbym czytała Chandlera, tylko styl trochę słabszy. Oprócz anegdoty, wszystko jest takie samo, wszystko. Akcja dzieje się w południowej Kalifornii, znanej z tego, że policja jest tam nieudolna i skorumpowana. Pierwszoosobowym narratorem jest prywatny detektyw, którego tylko nazwisko różni od Philipa Marlowe’a. Ma tyle samo lat, podobne poczucie humoru, zabarwione nutą ironii, nie śmierdzi groszem. Tak samo uwielbia pakować się w kłopoty, często dostaje po gębie i romansuje, mniej lub bardziej skutecznie, ze swoimi klientkami. Trochę mniej pije, ale to pierwszy odcinek, może się rozkręci.
Nad fabułą i intrygą „Ruchomego celu” nie będę się rozwodzić, bo są całkiem w porządku. Nie ma się czego czepić, wszystko gra. Ba! Nawet nabrałam ochoty do przeczytania kolejnych książek autora, bo to moje klimaty, a całego Chandlera (to tylko kilka powieści) już przeczytałam. I tylko ten absmak, spowodowany odkryciem, że przecież Macdonald popełnił paskudny plagiat. No dobrze, może to za ostre słowa, ale granice inspiracji mocno zostały przekroczone. Skoro nawet ja to zauważyłam i oburzyłam się po siedemdziesięciu latach, bardzo mnie zaciekawiło, czy odbiło się to jakimś echem w czasach, kiedy książka została opublikowana. I znów rezultaty literackiego śledztwa okazały się ciekawsze od samej lektury, która nie jest zła, tylko po prostu wtórna.
Raymond Chandler przeczytał tę powieść, gdy tylko się ukazała i w liście do Jamesa Sandoe’a – recenzenta „New York Herald Tribune” wyraził się tak:
„Uderzyła mnie w tej książce (…) maniera dość odrażająca. Trudno tu dojść do ładu. Autor chce zdobyć odbiorców dla swej powieści kryminalnej z gatunku najbardziej krwiożerczego i prymitywnego, a jednocześnie chce udowodnić ponad wszelką wątpliwość, że osobiście jest nowoczesnym literatem najwyższej próby. Samochód jest więc „obsypany trądzikiem rdzy”, a nie pokryty plamami. (…) Według mnie niektórzy pisarze odczuwają przymus używania wyszukanych zwrotów, żeby zrekompensować braki pewnych naturalnych emocji. Nie czują nic, są eunuchami literackimi i dlatego ratują się zagmatwaną frazeologią, aby udowodnić, jak są nietuzinkowi.”* Było tam jeszcze kilka innych prztyczków, a nawet jeden prawie komplement: „niektóre sceny są dobrze napisane”.
Chandler zmarł w 1959 roku. Trzy lata później jego listy (wspomniany wyżej również), notatki i artykuły zostały wydane w zbiorze „Raymond Chandler Speaking”. Do tej pory Ross Macdonald wypowiadał się o Chandlerze w samych superlatywach. Po tej publikacji zmienił zdanie.
Ciekawa jestem, ilu polskich autorów zmieni zdanie na temat kolegów pisarzy albo recenzentów, gdy po latach wyjdzie na jaw, co naprawdę o nich myśleli. Ciekawe również, jakim epitetem Chandler określiłby niektórych dzisiejszych autorów, kiedy całkiem niewinny, moim zdaniem, „Ruchomy cel” był dla niego literaturą „z gatunku najbardziej krwiożerczego i prymitywnego”. Macie jakiś pomysł?
*Zbiór „Mówi Chandler” został wydany w Polsce przez wydawnictwo „Czytelnik” w 1983 roku. Dla wielbicieli pisarza – pozycja obowiązkowa. Naprawdę, warto się dowiedzieć, co Chandler miał do powiedzenia, nie tylko na temat kolegów po piórze.
Słynny bohater Rossa MacDonalda, Lew Archer, zostaje zaangażowany przez żonę milionera Samprasa. Ma odnaleźć jej zaginionego męża. Prywatny detektyw, penetrując półświatek Los Angeles, odkrywa w życi...
Jako miłośnik MacDonalda czuję się w obowiązku skomentować. Po pierwsze to nie jest debiut MacDonalda, wydawał wcześniej kryminały, to jest pierwsza książka w cyklu z Lew Archerem. Zupełnie nie zgadzam się z opinią, że MacDonald popełnił plagiat, napisał po prostu powieść crime noir, a one są wszystkie do siebie podobne. Na podobnej zasadzie można powiedzieć, że Chandler popełnił plagiat z Hammetta. Zresztą Chandlera trudno naśladować ze względu na jego niepowtarzalny styl, styl MacDonalda jest inny. MacDonalda uważam za klasyka czarnego kryminału, ze względu na znakomite tło obyczajowe i społeczne jego książek – dużo lepsze niż u Chandlera. I za świetnie skonstruowaną intrygę, która nigdy nie była mocną stroną Chandlera. Bardzo Ci polecam jego najlepsze książki w cyklu z Archerem: Lewe pieniądze, Sprawa Galtona, Z tamtej strony dolara, Pasiasty karawan.
Zgadzam się, że klarowna intryga nie jest mocną stroną Chandlera, i że widać u niego echa Hammeta (obaj pisali w tym samym gatunku i obaj się sobą inspirowali), ale postać głównego bohatera i sposób narracji są łudząco podobne. Ponieważ najpierw poznałam Chandlera, a potem Macdonalda, odniosłam takie wrażenie, jak opisałam. Nie miałam takiego wrażenia czytając Hammeta (i w jedną, i w drugą stronę ; podobieństwa są, ale nie tak oczywiste ). Do Macdonalda na pewno wrócę, bo lubię Marlowe’a. Pardon, Archera 😉
Wcześniejsze książki Macdonald opublikował pod innym nazwiskiem i to przeoczyłam. Faktycznie, to nie debiut, więc poprawiłam. Dzięki za zwrócenie uwagi.
Właśnie zamówiłem na allegro za 15 PLN (w tym koszty przesyłki), póki co musi wystarczyć. Uwielbiam Chandlera za elokwencję, styl i Marlowe'a, sama intryga w jego przypadku to dla mnie sprawa drugoplanowa, no i jeszcze te złe kobiety i klimat Los Angeles złotej ery kina, coś pięknego ...
Jak przeczytasz listy, jeszcze bardziej go polubisz😉 Ja się z nim w wielu rzeczach nie zgadzam (na przykład bardzo nie lubił Agaty Christie, a ja kocham), ale pod większością uwag mogłabym się podpisać obiema rękami. To jest facet, z którym mogłabym pójść na piwo…
Słynny bohater Rossa MacDonalda, Lew Archer, zostaje zaangażowany przez żonę milionera Samprasa. Ma odnaleźć jej zaginionego męża. Prywatny detektyw, penetrując półświatek Los Angeles, odkrywa w życi...
Po paru nieudanych przygodach z polskimi kryminałami wróciłem do ulubionego twórcy crime noir, którego audiobooki wydaje ostatnio Saga Egmont (ale w fatalnych okładkach!). Samą książkę czytałem już t...
@almos
Pozostałe recenzje @Rudolfina
„PLAY IT AGAIN, SAM” *
„Zagraj mi na drogę” – trzeci i ostatni wydany w Polsce kryminał Procházkovej – nie ma już takiej siły rażenia jak „Mężczyzna na dnie” czy „Roznegliżowane”, ale to wciąż...
Pierwszy raz od nie wiem kiedy trafiam na uczciwą polecajkę na okładce. Czytam: „Jej Królewska Mość prowadzi śledztwo. Połączenie Panny Marple i The Crown” i – wyobraźci...
/o-1310051/n/ruchomy-cel)
/o-1310051/n/ruchomy-cel)
/5e611fee4908dfe4642a34bf67b73b52/n/zagraj-mi-na-droge)
/ba21488a7f3ed63a040ce0f768174448/n/tajemnica-morderstwa-w-windsorze)
/d9c661024184dd1876fcff4b77a19cba/n/punkt-widzenia-opowiadania-i-opowiesci)
/d310612f-8898-4c70-b49e-18ee01b8741f/n/nic-do-stracenia)
/6fd93c4cd98fc8081e3f3fda70b96653/n/ostatni-azyl)
