@almos

Wiersz z okazji końca roku szkolnego dedykowany @LetMeRead i jej uczniom

Tomasz Różycki

Żadnych wierszyków

A najgorsza ze wszystkich jest poezja,

nikt jej nie lubi, a czytanie wierszy

to prawdziwy koszmar i nie wiesz nigdy,

co właściwie poeta miał na myśli.

Zamiast napisać to, co miał na myśli,

tak długo wymyśla, żeby napisać

w końcu absolutnie wszystko, z wyjątkiem

tego, co na myśli ma rzeczywiście

i z chytrą miną gryzmoli te swoje

Listy do Kamyka, Hamleta, Kota

w pustym mieszkaniu, do Ludożerców

albo do Biednej Mowy, ale nie chce

nic po ludzku do Ludzi, jak ty czy ja,

którzy kontakt z wierszem miewają w złych snach.

Źródło: Miesięcznik 'Odra', 2/2022

Jedni robią niemowlętom zdjęcia, inni piszą o nich wiersze... 

Julia Hartwig

Co wyczytać można z twarzy dziecka

Najpierw panowało na niej takie zamieszanie
Jak w bezładnie zbieranym bukiecie
(Buzia małej – bukiecik kwiatów).
Najpierw panował na niej chaos i nieporządek
Połączonych rysów obojga rodziców:
Śmiała się natura lepiąc buzię
z dwu dorosłych twarzy.
Potem buzia porządkowała się,
Jak rozjaśnia się niebo po burzy,
I z mgiełek grymasu poczęła wyłaniać się
Nowa bielutka twarz małej
(Twarz małej – biały bratek).
I poczęły biegać po niej uśmiechy
Nieuchwytne jak błyski słońca w lusterku.
I choć wszyscy dokoła brali je sobie na własność,
Uśmiechy te dla nikogo jeszcze nie były przeznaczone.

Źródło: Julia Hartwig, Pożegnania, Czytelnik 1956

Mam wrażenie, że słowo 'cnota' może być w tym wierszu zastąpione słowem: prawda, przyzwoitość, honor, sumienie, itd. Coraz więcej takich określeń, które wydają się stare, niemodne, niepotrzebne... Ciągle mam nadzieję, że nie znikną bezpowrotnie...

Zbigniew Herbert

Pan Cogito o cnocie

1

Nic dziwnego

że nie jest oblubienicą

prawdziwych mężczyzn

generałów

atletów władzy

despotów

przez wieki idzie za nimi

ta płaczliwa stara panna

w okropnym kapeluszu Armii Zbawienia

napomina

wyciąga z lamusa

portret Sokratesa

krzyżyk ulepiony z chleba

stare słowa

– a wokół huczy wspaniałe życie

rumiane jak rzeźnia o poranku

prawie ją można pochować

w srebrnej szkatułce

niewinnych pamiątek

jest coraz mniejsza

jak włos w gardle

jak brzęczenie w uchu

2

mój Boże

żeby ona była trochę młodsza

trochę ładniejsza

szła z duchem czasu

kołysała się w biodrach

w takt modnej muzyki

może wówczas pokochaliby ją

prawdziwi mężczyźni

generałowie atleci władzy despoci

żeby zadbała o siebie

wyglądała po ludzku

jak Liz Taylor

albo Bogini Zwycięstwa

ale od niej wionie

zapach naftaliny

sznuruje usta

powtarza wielkie – Nie

nieznośna w swoim uporze

śmieszna jak strach na wróble

jak sen anarchisty

jak żywoty świętych

Źródło: Zbigniew Herbert: Raport z oblężonego Miasta i inne wiersze, Paryż 1983

Te trzy tak różne wiersze tworzą spójną całość, najbliższy jest mi środkowy, a dla was?

Zbigniew Dmitroca

Tryptyk ukraiński

Koniec historii

Wydawało się że historia

należy już do historii

bo wojna się nikomu nie opłaca

I na naszych oczach

ziści się marzenie poety

i wszyscy będą braćmi

Ale dobroć ze swojej natury

nie jest ofensywna

nawet jeśli niechętnie

nadstawia drugi policzek

Dlatego

choć ludzi dobrej woli jest więcej

mapy polityczne

rzadko wyznaczają pacyfiści

I wszystko wskazuje na to

że przedwcześnie ogłoszony

koniec historii

nastąpi dopiero

razem z końcem świata

24–25 lutego 2022

* * *

Chciałem przed nią uciec

wyłączając radio i telewizor

pójść w pola i do lasu

żeby nic nie widzieć i nie słyszeć

nie wiedzieć

ale o czymkolwiek pomyślałem

wszędzie szła ze mną

nie dawała się zagłuszyć

muzyką ani rozmową

wyzierała ze zdań

czytanych dla zabicia bezsilności

sadźmy przyjacielu róże

powtarzałem bez wiary i nadziei

sadźmy przyjacielu róże

gdy oni pod gradem pocisków

grali w chowanego ze śmiercią

2 marca 2022

Piosenka o otwarciu

Otwórz oczy i patrz,

Patrz do utraty tchu,

Co z ukraińskich miast

Robi zbir dzień po dniu.

Otwórz uszy i słysz

Wycie syren, huk bomb,

Rakiet złowieszczy wizg,

Głos jerychońskich trąb.

Otwórz oczy i widź

Dzieci i matek łzy,

Co tak samo chcą żyć

Jak ty, jak ty, jak ty.

Otwórz serce i czuj

Dzieci i matek strach,

O ich życie się bój

W tych i późniejszych dniach.

Otwórz serce na wskroś,

Choć ból zwija je w pięść,

Otwórz serce i bądź

Gotów pomoc im nieść.

Otwórz serce i drzwi,

Gdy gość w dom, to Bóg w dom.

Niech twoim gościom się śni

Droga ku dobrym dniom.

7 marca 2022

Źródło: Kwartalnik 'Wyspa', nr 1/2022

Wrocławska poetka pisze o nas tu i teraz:

Urszula Kozioł

Z przeinaczeń

Piszę grochem o ścianę nie czytają

piszę głosem wołającego na puszczy nie słuchają

piszę palcem na wodzie nawet nie spojrzą

nie otwierają ust nie mrugną okiem

zakutani w te swoje kable jak kneble

w sznurki troki wtyczki do uszu do

podnoszenia brwi do breloczka tabletu smartfona

patrząc nie widzą słuchając nie słyszą

oprzyrządowani od stóp do głów że mucha nie siada

przywarci do swych migających palców

do szklistych bezosobowych ekranów

guzików

klawiszy

wykonują dyktowane im polecenia

włącz

wyłącz

przełącz

ATTENTION

ten guzik przywraca do życia

z tamtym drugim umierasz

zalani radio-falą od

człowieczają się moszczą plac namiastce człowieka

sztucznej inteligencji

a niektórzy już mają wykute na blachę

jak być jak stać się wycywilizowanym do połysku

robotem

17 II 2017

Źródło: Urszula Kozioł: Znikopis, Wydawnictwo Literackie, 2019

Wasyl Stus (1938-1985), jeden z najwybitniejszych  ukraińskich poetów XX wieku, dysydent, wieloletni więzień polityczny. Zostawił po sobie obszerny dorobek literacki oraz wiele tomów akt śledczych i sądowych sporządzonych przez sowiecki aparat bezpieczeństwa. Jego wiersze aż do przełomu lat 80. i 90. funkcjonowały w ZSRR wyłącznie poza cenzurą. Zmarł w obozie pracy na Uralu po kilkudniowej głodówce.

– Dosyć już krwi – przemówił kat,
a nóż, wbity pod żebra, wciąż tkwił w moich plecach.
Pomyślałem, krzywiąc się z bólu:
co, jeśli w swej dobroci jeszcze
postanowi mnie leczyć?
 
przełożył Marcin Gaczkowski 

Źródło: Miesięcznik 'Pismo', 4/2022

Iwaszkiewicz im był starszy, tym pisał lepsze wiersze, ten jest moim ulubionym z arcydzielnego tomiku wydanego gdy miał 83 lata.

Ptaki w wierzbach się zgęściły

otrząsają liście z ros

siadły w rzędzie nastroszone

sójka kukułka i kos

Pod wierzbami wodą pachnie

gniją liście gnije kwiat

ale leżeć mi niestrasznie

bo ja jestem liściom brat

Bo ja jestem ptakom bratek

Wierzbom synek iwom swat

siedzą w rzędzie na gałęzi

matka babka siostra brat

Źródło: Jarosław Iwaszkiewicz: Mapa pogody, Czytelnik 1977

O wojnie pisze poetka chorwacka: 

Tihana Gambiraža

Wojenna piosenka

Nigdy nie pisałam o wojnie
góra wers, drzemiący w tkance jak komórka rakowa
bałam się, że jeśli zacznę, rozrośnie się, rozszerzy, zostanie tematem
a dla mnie wojna nigdy nie była tematem
chciałam się urodzić gdzieś daleko
gdzie co trzeci człowiek nie splamił rąk, nie stracił syna, córki, domu
szósty rok życia spędzić
w krzykliwym dmuchanym basenie
przed domem rodzinnym, majtając nogami,
największym lękiem napawałby mnie labrador sąsiada
a nie dziecinne obliczenia, czy drzwi schronu wytrzymają
i nie przebije się przez nie granat
może zakochałabym się w jakimś Hansie albo Michelu
a nie w Tomie, który grał ze mną w karty i był wyższy o głowę
i starszy co najmniej o jedną klasę
jedno jest wspólne dla mojego i jej świata
i Hans, i Michel, i Toma uważają nas za głupie smarkule
i oszukują w karty
a my bardzo wcześnie uczymy się że
najważniejsze jest łechtanie męskiego ego
nawet jeśli więksi i starsi
chłopcy są z natury głupsi
ale to wiersz o wojnie, a nie o moich pierwszych miłościach
kiedy piszesz o miłości, zawsze kończysz jako głupia gówniara
nawet jeśli masz trzydziestkę oraz poważną robotę w bluzce i garsonce
nikt nie traktuje cię poważnie
zwłaszcza chłopcy z celownikiem, którzy wczoraj zaczęli się golić
babcia przybija deski do okna, jest sprytniejsza od dziadka
potem jemy obiad, czekając na syrenę
gdybym urodziła się w Dakocie
może trenowałabym do maratonu
ale nigdy nie nauczyłabym się biegać tak szybko
jak wtedy, gdy bomba spadła tuż obok naszego mieszkania
a matka upuściła łyżkę do zupy
pobiegliśmy kolejny raz uniknąć śmierci
może dziadek zabierałby mnie na łowienie ryb w przerębli
zamiast wracać o lasce taki rozeźlony i cięty
nie twierdziłby że nie obchodzą go syreny
dopóki świst obok jego ucha nie spadł do morza
od wtedy siedział z nami
aż wyrzucili go ze schronu z powodu imienia
nikt nie wierzył że jest Chorwatem
uratowała go sprzątaczka ze szpitala
w ostatniej chwili powiedziała: „Wpuśćcie go, oszaleliście,
znam go całe życie, wszyscy jego są nasi”
i tak dziadek dwukrotnie uniknął pewnej śmierci
a niedługo potem skończyła się wojna

Tłumaczenie: Aleksandra Wojtaszek
Źródło: Miesięcznik 'Odra', nr 3/2022. 

Utwór zapomnianego mocno poety, który pisał dobre rzeczy. Tu opowiada o jednym z moich ukochanych malarzy

Stanisław Grochowiak

Brueghel (II)

Ten plan jest widziany z poddasza. Przez cierniowe ogrody

Gałązek i drzew wielkich. Na śnieg patrzę i wodę,

Przyprószoną zaledwie. A zaś w głębi chmura

Wiatr pochwyciła, zamknęła w swym wnętrzu.

Ja — Malarz — już nie żyję. Zziębnięty jak blacha

Toczona po śniegu, duszę dałem Bogu.

Jest teraz mała, luta,

Podobna do klucza,

Na którym niekiedy Bóg zimę wyśwista.

Ja — Malarz — już nie żyję. A jednak oczyma

Moimi patrzycie na śnieg i na wodę,

Przyprószoną zaledwie. I to ja ustawiam

Wysokie słupy światła nad mrokiem lodowisk.

Biegnie pies z uchem postrzępionym w bójce. Gawron

Kroczy kłaniając się śniegom to w lewo, to w prawo.

Człowiek wór niesie. Dzieci do sanek przywiązane.

A z kominów — aż do mnie — wznosi się woń jadła.

Ja — Malarz — już nie żyję. Ale przecie widzę

Te trzy stare kobiety, idące od boru

Jak dzwon od kościoła. Zaplątane w szleje

Chrust wloką po śniegu, a w ich ciemnych twarzach

Mróz pozapalał biegające iskry.

Zimo — Majestacie,

Śmierci — pusty dźwięku.

Źródło: Stanisław Grochowiak: Wiersze wybrane, Czytelnik 1978

Jeden z moich ulubionych wierszy noblisty

Czesław Miłosz

Co było wielkie

                                                                            Aleksandrowi i Oli Watom

Co było wielkie, małym się wydało.
Królestwa bladły jak miedź zaśnieżona.
 
Co poraziło, więcej nie poraża.
Niebiańskie ziemie toczą się i świecą.
 
Na brzegu rzeki, rozciągnięty w trawie,
Jak dawno, dawno, puszczam łódki z kory.
                                                                              Montgeron, 1959

Źródło: Czesław Miłosz: Poezje wybrane, Ossolineum, 2013

Jeden z niewielu dobrych wierszy o obecnej wojnie

Ołeksandr Irwaneć

Kultura poza polityką

Poemat z trzech części

***
Posłuchaj wania z riazania!
A zatańcz dla mnie kamaryńską!
Albo choć zagraj koncert fortepianowy czajkowskiego
I niech jakaś netrebka niepotrzebka
Zaśpiewa ci zza oceanu

Jasne nie trzeba generalizować
Nie trzeba negować rosyjskiej kultury
Nie trzeba stygmatyzować
Nie trzeba mierzyć wszystkiego jednym arszynem

(Arszyn nawiasem mówiąc – to 72 cm
Mniej więcej pół rosyjskiego żołnierzyka
Takich połówek dużo wala się teraz po polach mojej Ukrainy)

Pani prezydentka pen ameryka
Wzywa nas do porozumienia
Wzywa by całkiem nie przekreślać
Rosyjskiej kultury
Ale ja w Kijowie na Podolu
Odważam się z nią nie zgodzić
Bo w niebie nad Dnieprem
Często pracuje OPL

Niech bóg ich chroni
Bo nasi artylerzyści
Mogą któregoś razu
Nie zestrzelić wszystkich
I bomba z rosyjskiego samolotu
Lub pocisk manewrujący
Dalej sami rozumiecie
Do schronu jeszcze trzeba dojść

Dlatego przy huku wybuchów
Twierdzę z miasta Kijowa
Najpiękniejszego miasta na ziemi
Że trzeba najokrutniejszej obstrukcji
Bo w rosyjskiej kulturze
Wszędzie rozsiadł się putin

***
Putin siedzi w puszkinie
W tołstoju i w dostojewskim
Z gogola ukradkiem wyziera
Jakkolwiek jest mi przykro

Jest w turgieniwie w tiutczewie
W błoku i w jesieninie
Putin jest w cichym donie
I jest w zaoranym ugorze

Putin jest w majakowskim
W pasternaku i achmatowej
Jest w wasylu tiorkinie
I jest w gwardii młodej

Jest putin w prilepinie i bykowie
W kibirowie jest i w kabanowie
We wszystkich tych linorach goralikach
Których słuchaliśmy łatwowiernie
Na arsenałach i na forach

***
Putin płynnie wpływa na scenę
W baletowej spódniczce odette-odile
W wózku po schodach odeskich
Z płaczem toczy się niemowlę-putin
Leci żurawiem skrzydlaty putin
Z canneńską palmową gałązką w dziobie

Pierwszy człowiek w kosmosie – to putin
Podejmuje brawurową ucieczkę na Zachód
Słynny baletowy tancerz putin

I w swej posiadłości w stanie vermont
Brodaty putin ostro krytykuje łysego putina
A jeszcze bardziej putina wąsatego

Pani prezydentko pen ameryka
Niech pani chociaż na niego potrąbi
Kiedy będzie pani przejeżdżała obok

16.03.2022

Przełożył Bohdan Zadura

Źródło: Miesięcznik 'Odra', 4/2022

Ryszard Krynicki

Łagodnie i bezszelestnie

                                                                                        Janowi Lebensteinowi

Obawiamy się za wcześnie: nieuleczalnych chorób, 
trzęsienia ziemi, nagłej podróży,
spóźnionych telegramów – i wzroku, wbitego 
w nasz kark

a to wszystko przychodzi w swoim czasie, 
bez większego pośpiechu – i bez opóźnienia, 
dokładnie wtedy, kiedy wybija jego godzina,

niekoniecznie od razu w swej ostatecznej postaci,

łagodnie i bezszelestnie, bez zostawiania śladów w sypkim 
pejzażu

jak godzina odjazdu pociągu 
albo pójścia do kina.

Źródło: Ryszard Krynicki: Wiersze wybrane, a5 2009

Zawsze myślałem, że o wiersz o historii, ale nie, on jest o tu i teraz...

Tadeusz Różewicz

Ocalony

Mam dwadzieścia cztery lata
ocalałem
prowadzony na rzeź.
 
To są nazwy puste i jednoznaczne:
człowiek i zwierzę
miłość i nienawiść
wróg i przyjaciel
ciemność i światło.
 
Człowieka tak się zabija jak zwierzę
widziałem:
furgony porąbanych ludzi
którzy nie zostaną zbawieni.
 
Pojęcia są tylko wyrazami:
cnota i występek
prawda i kłamstwo
piękno i brzydota
męstwo i tchórzostwo.
 
Jednako waży cnota i występek
widziałem:
człowieka który był jeden
występny i cnotliwy.
 
Szukam nauczyciela i mistrza
niech przywróci mi wzrok słuch i mowę
niech jeszcze raz nazwie rzeczy i pojęcia
niech oddzieli światło od ciemności.
 
Mam dwadzieścia cztery lata
ocalałem
prowadzony na rzeź.

Źródło: Tadeusz Różewicz: Wybór poezji, Ossolineum 2016

Jakoś tak pięknie nam nastała nowa pora roku... 

Julian Tuwim

Wiosna

Serce pęcznieje, nabrzmiewa,
Wesele musuje w ciele,
Można oszaleć z radości,
O, moi przyjaciele!

Od stóp do głowy krąży
Potok niepowstrzymany!
Pomyślcie, co się to dzieje!
Jaki to pęd opętany!

Jak bardzo jest! jak wiele!
Jak żywo, zupełnie, cało!
- Chodź, Młoda, do Młodego:
Ojcostwa mi się zachciało!

Źródło: Julian Tuwim, Wiersze 1, Czytelnik 1986

Adam Zagajewski

Gdyby Rosja

Gdyby Rosja została założona 
przez Annę Achmatową, gdyby 
Mandelsztam był prawodawcą 
a Stalin tylko marginesową
postacią w zaginionym gruzińskim 
eposie, gdyby Rosja zdjęła swoje 
nastroszone niedźwiedzie futro, 
gdyby mogła żyć w słowie, a nie
w pięści, gdyby Rosja, gdyby Rosja

Źródło: Adam Zagajewski, Jechać do Lwowa i inne wiersze. Biblioteka Narodowa, 2020