Szalom Jakow Abramowicz "Mendele (Mendełe) Mojcher Sforim"

Mendele (Mendełe) Mojcher Sforim to pseudonim literacki (jid. Mendele, sprzedawca książek). Naprawdę nazywał się Szalom Jaakow Abramowicz. Urodził w biednej rodzinie w Kopylu koło Słucka (Białoruś). Otrzymał od ojca tradycyjną edukację, kształcił się w okolicznych jesziwach. Po ukończeniu nauki wędrował po miasteczkach Podola i Wołynia z żebrakiem – Awremlem Kulawym. Obrazy biednych, małych miasteczek, do których wtedy zawitał, można odnaleźć w prozie Sforima.

W 1854 r. zamieszkał w Kamieńcu Podolskim, gdzie pod wpływem Bera Gottlobera, pisarza tworzącego w jidysz, zainteresował się wiedzą świecką i został propagatorem oświecenia żydowskiego (haskali). Zaczął uczyć się języków rosyjskiego i niemieckiego, a także matematyki. Podjął również pierwsze próby pisarskie w języku hebrajskim — debiutował w 1856 roku w piśmie „Ha-Mag(g)id” (hebr. Kaznodzieja) artykułem List o wychowaniu. Dwa lata później przeprowadził się do Berdyczowa, skąd jednak musiał wyjechać w 1869 roku ze względu na zawartą w swych utworach krytykę skorumpowanych żydowskich elit miasta — jego pierwsza książka Miszpat Szalom (hebr. Sąd pokoju) ukazała się w jęz. hebrajskim w 1869 roku.

Sforim przeprowadził się do Żytomierza, gdzie pracował jako rabin w liberalnej szkole rabinackiej. W 1881 r. osiadł w Odessie — kierował tam miejscową Talmud-Torą. W 1905 roku uciekając przed pogromami po nieudanej rewolucji wyjechał z Odessy i przez dwa lata mieszkał w Genewie.

W swoich pierwszych utworach podnosił znaczenie kształcenia i zmian w życiu żydowskim – traktują o tym wydana w 1867 r. E(j)n miszpat (hebr. Krytyczne oko) oraz trzytomowy zarys historii naturalnej Toldot ha-tewa (hebr. Dzieje przyrody) wydany w latach 1862–1873.

Chcąc dotrzeć do większej liczby czytelników, od ok. 1864 roku zaczął pisać w języku żydowskim, a w latach 70. XIX w. jidysz stał się jego głównym środkiem wyrazu (nazywany jest w związku z tym „dziadkiem” nowoczesnej literatury jidysz). Jego pierwszą powieścią napisaną w tym języku jest Dos klejne menczele (Mały człowieczek) opublikowana w 1864 r. Książka ta otworzyła nowy rozdział literatury żydowskiej, mimo że – jak później wyznał w swojej autobiografii — wstyd mu było przyznać się do twórczości w języku jidysz, mimo że wszyscy wiedzieli, iż dotrzeć do masowego czytelnika żydowskiego i wpływać na niego można prawie wyłącznie w jidysz.