Dwie ojczyzny - dwa patriotyzmy

Zacznę nieswoimi słowami:

Rzadko na moich wargach -
Niech dziś to warga ma wyzna -
Jawi się krwią przepojony,
Najdroższy wyraz: Ojczyzna.

Widziałem, jak się na rynkach
Gromadzą kupczykowie,
Licytujący się wzajem,
Kto Ją najgłośniej wypowie.

Widziałem, jak między ludźmi
Ten się urządza najtaniej,
Jak poklask zdobywa i rentę,
Kto krzyczy, iż żyje dla Niej.

Widziałem, jak do Jej kolan -
Wstręt dotąd serce me czuje -
Z pokłonem się cisną i radą
Najpospolitsi szuje.

To tylko fragment wiersza Jana Kasprowicza, który mógłby stanowić motto eseju Jana Józefa Lipskiego, a z drugiej strony odzwierciedla moją niechęć do szafowania wielkimi słowami. Ale sama kwestia patriotyzmu jest mi bliska i regularnie zaprząta mi myśli. Nie nazywam jej tak co prawda, raczej przybiera postać pytania: co to znaczy dziś być dobrym obywatelem?

Ale do rzeczy. Esej J.J. Lipskiego ma dzisiaj ponad 35 lat, a wydaje się być napisany wczoraj. Mówi o dwóch patriotyzmach - wsobnym, ksenofobicznym, butnym i zarozumiałym oraz o patriotyzmie włączającym i autorefleksyjnym. Oba nurty są ciągle obecne w życiu społeczeństwa. Autor przestrzega przed "kursem na bezkrytyczny stosunek do mitów narodowych i próby ich przywłaszczenia, apelowaniem do przeciętnej mentalności kombatanckiej, militaryzacją wyobraźni, pochwałą represyjnego działania wymiaru sprawiedliwości i ksenofobią wymierzoną miedzy innymi w na...