Jasło. Szkice do portretu miasta i regionu

Pierwsze poważne badania nad historią Jasła podjęto z okazji sześćsetnej rocznicy jego lokacji. Wówczas interdyscyplinarny zespół badaczy przygotował pod redakcją profesora Józefa Garbacika – krakowskiego mediewisty, urodzonego w Dobrucowej ‒ Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego. Książka ta ukazała się w 1964 r., więc już ponad pół wieku temu… W nauce humanistycznej pięćdziesiąt lat to spory kawał czasu. Mimo to wszyscy zainteresowani dziejami Jasła i regionu nadal sięgają po ustalenia wtedy opublikowane, choć od tamtej pory pojawiło się sporo opracowań, głównie popularyzatorskich, lecz również i poważnych prac naukowych, traktujących wycinkowo poszczególne okresy w dziejach miasta. Darząc ogromnym szacunkiem mistrzów, którzy pochylili się dawniej nad dziejami Jasła, zaprezentowane przez nich ustalenia należy wciąż weryfikować lub uzupełniać, biorąc pod uwagę chociażby fakt, iż w czasach, kiedy przygotowywali swoją monografię, bogate archiwa zagraniczne, jak np. lwowskie czy wiedeńskie, przeważnie pozostawały poza zasięgiem badaczy. Zatem obecnie konieczne staje się przedstawienie nowszych, aktualnych badań i odświeżenie naszego stanu wiedzy. Po wielu latach wracamy więc do akademickich rozważań nad przeszłością naszego miasta.

Nie sposób w jednym tomie streścić dzieje regionu jasielskiego, czy też przedstawić związane z nim portrety. Stąd też książka ta inicjuje serię wydawniczą Muzeum Regionalnego w Jaśle, w ramach której prezentowane będą nieznane karty z przeszłości miasta i regionu. Interdyscyplinarny zespół podjął się niełatwej pracy, utrudnionej przez bezlitosną historię miasta i utratą sporej ilości źródeł. Jednak wciąż pokaźna ich ilość pozostała, zarówno in sito, stanowiąc przedmiot badań archeologów i antropologów, czy też odnaleźć je można między Lwowem, Krakowem, Wiedniem, Londynem, czy też nawet po drugiej stronie Pacyfiku. Podjętej przez Autorów pracy przyświeca idea zrekonstruowania i wyjaśnienia przeszłości Jasła, regionu i jego mieszkańców. Jednak najważniejszym celem jest stworzenie poczucia tożsamości i świadomości lokalnej mieszkańców. Warto, by społeczność miasta i regionu miała możliwość zgłębiania meandrów swoich dziejów.

W niniejszym tomie zamieszczono artykuły ukazujące szerokie spektrum problemów z przeszłości miasta i regionu. Teksty zostały pogrupowane w dwóch częściach, reprezentujących dwie dyscypliny: historię oraz archeologię. Szkic otwierający część pierwszą dotyczy dziejów jasielskiej kolei, której powstanie bardzo poważnie wpłynęło na rozwój miasta i regionu (Tomasz Machowski). Następny tekst poświęcony jest wycinkowi z dziejów jasielskiego gimnazjum, ważnej placówki nie tylko dla mieszkańców miasta, ale też szeroko pojętych okolic (Tomasz Pudłocki). W kolejnym artykule omówiona została trudna sytuacja w Jaśle i na ziemi jasielskiej w okresie odzyskiwania przez Polskę niepodległości (Kamil Ruszała). Niejako kontynuacją rozważań na temat instalowania nowej władzy w regionie po roku 1918 jest próba uchwycenia portretu zbiorowego starostów jasielskich okresu międzywojennego (Janusz Mierzwa). Część historyczną wieńczy omówienie powojennego konfliktu o cerkiew w Polanach, stanowiące studium przypadku w kwestii stosunków międzykulturowych na ziemi jasielskiej (Przemysław Misiołek). Część archeologiczna zawiera zaś dwa teksty, prezentujące wyniki najnowszych badań archeologicznych w Warzycach koło Jasła (Mateusz Kłosowicz) oraz w samym Jaśle (Joanna Rogóz, Joanna Pilszyk, Piotr Szmyd).

Wydawnictwo stanowi zapowiedź serii wydawniczej: w przygotowaniu drugi tom: Mikroregion a Wielka Wojna: Jasielskie w latach I wojny światowej.