Nauczanie i uczenie się języków obcych młodzieży z dysleksją

Celem niniejszej monografii jest naukowa diagnoza obejmująca oszacowanie warunków i perspektyw nauczania i uczenia się języków obcych młodzieży z dysleksją, ze szczególnym uwzględnieniem zasad dydaktyki autonomizującej. Dotychczasowe ustalenia naukowe w tym obszarze są niewystarczające, a zgromadzone dane wymagają usystematyzowania odpowiednio do obecnego polskiego kontekstu edukacyjnego. Rozważania prowadzone są poprzez analizę dotychczasowych ustaleń w tym zakresie (propozycje teoretyczno-analityczne zawarte w rozdziale pierwszym, drugim i trzecim) oraz dyskusję badań własnych zaprezentowanych w rozdziale czwartym. Rozdział pierwszy przedstawia stan badań dotyczący kształcenia językowego młodzieży z dysleksją rozwojową. Wprowadzeniem do niego jest analiza pojęcia i znaczenia dysleksji w procesie nauczania i uczenia się języków obcych – część ta ma charakter przeglądowy, gdyż taka właśnie perspektywa pozwala na dokonanie konfrontacji poglądów pomiędzy powszechnie funkcjonującym myśleniem o dysleksji w kategorii deficytu poznawczego a postrzeganiem tego zagadnienia jako przejawu różnic indywidualnych. Następnie omawiane są cechy charakterystyczne grupy wiekowej młodzież w kontekście ich wpływu na proces nauczania i uczenia się języków obcych oraz specyficzne trudności młodzieży z dysleksją, które mogą się przejawiać w sferze poznawczej, językowej, emocjonalnej i społecznej. Przedstawiona też została problematyka mocnych stron i zdolności uczniów z dysleksją. W ostatnim podrozdziale analizie poddawane są uwarunkowania kształcenia językowego uczniów z dysleksją, obejmujące kontekst europejski oraz prawodawstwo polskie, a także realizacja wsparcia uczniów z dysleksją w polskim systemie edukacyjnym, z uwzględnieniem roli poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego. Rozdział drugi poświęcony jest zagadnieniu indywidualizacji nauczania języków obcych młodzieży z dysleksją, jej istocie oraz możliwościom realizacji. Punktem wyjścia do rozważań na ten temat stały się specjalne potrzeby edukacyjne omawiane w kontekście różnic indywidualnych między ludźmi, z perspektywy edukacji włączającej. Następnie prowadzone są rozważania na temat rozumienia indywidualizacji nauczania języków obcych oraz jej realizacji w polskiej rzeczywistości edukacyjnej. Cel analizy stanowi stwierdzenie, jak postulat indywidualizacji procesu nauczania realizowany jest w kształceniu instytucjonalnym w Polsce, jaki jest aktualny stan prawny dotyczący nauczania języków obcych w tym zakresie oraz jak wygląda rzeczywista organizacja indywidualnego wsparcia uczniów z dysleksją w szkole i klasie. Ponieważ przepisy prawa oświatowego wyraźnie akcentują konieczność uwzględniania indywidualności uczącego się oraz obligują nauczycieli, a więc i nauczycieli języków obcych, do dostosowywania procesu dydaktycznego do jego potrzeb i możliwości, za istotne uznano także przeprowadzenie analizy tego, jak indywidualizację procesu nauczania rozumieją nauczyciele języków obcych, jakie działania w tym zakresie podejmują, jak identyfikują specjalne potrzeby uczniów. Celem ostatniego podrozdziału jest ukazanie dydaktycznych aspektów nauczania języków obcych młodzieży z dysleksją. Analizie podlegają takie zagadnienia, jak: wybór języka obcego w toku szkolnej edukacji oraz różnicowanie dydaktyczne, omawiane w sferze celów, treści, sferze metodyczno-organizacyjnej oraz środków dydaktycznych. Szczególną uwagę poświęcono – przedstawionej w ostatnim podrozdziale – specyfice oceniania młodzieży z dysleksją. W rozdziale trzecim nauczanie języków obcych młodych ludzi z dysleksją rozpatrywane jest w kontekście autonomizacji ich uczenia się. Wprowadzenie do dalszych analiz stanowi charakterystyka kategorii „autonomizacja uczenia się”, obejmująca omówienie podstawowych terminów, takich jak: „autonomia”, „półautonomia”, „autonomizacja”, oraz rozważania dotyczące metapoznania i jego roli w autonomizacji. Ponieważ za podstawowy warunek autonomizacji uczenia się młodzieży uznano otwarcie procesu ich nauczania, dalej omawiane są założenia oraz możliwości realizacji naucza­nia otwartego – ze szczególnym uwzględnieniem otwartych form nauczania i uczenia się. Problematyką ostatniej części rozdziału jest rozwijanie auto­nomii młodzieży z dysleksją – za wyjątkowo ważne i skuteczne uznano bowiem wprowadzanie działań stymulujących młodych ludzi do przejmowania odpowiedzialności za własną naukę i za własny rozwój. Drogą do tego celu są kształtowanie kompetencji uczenia się, rozwijanie umiejętności autoewaluacji, a także stosowanie skutecznych – uwzględniających specyfikę poszczególnych osób – strategii. Rozdział czwarty przedstawia badania własne, które mają służyć dostarczeniu nowych danych empirycznych w zakresie przedmiotu rozważań. Ich celem było z jednej strony sporządzenie indywidualnych profili uczenia się języków obcych młodych ludzi z dysleksją umożliwiających postawienie diagnozy potrzebnej do skutecznej organizacji procesu nauczania i uczenia się języków obcych, z drugiej zaś zaproponowanie procedury oraz narzędzi diagnostycznych i prognostycznych przydatnych – zarówno z punktu widzenia nauczyciela, jak i ucznia – w indywidualizacji kształcenia językowego młodych ludzi z dysleksją. W badaniach uczestniczyło 17 licealistów i 7 gimnazjalistów, w wieku od 14 do 19 lat, 9 dziewcząt oraz 15 chłopców. Zastosowana została metodologia jakościowa, metoda indywidualnych przypadków, która pozwala na dotarcie do osobliwości i złożoności badanego obszaru. Spośród sporządzonych 24 indywidualnych profili uczenia się nastolatków z dysleksją szczegółowej analizie poddano 7. Powstałe w ten sposób poszczególne studia przypadków mają być przyczynkiem do ukazania sposobów indywidualizacji nauczania młodzieży z dysleksją.