"Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego" Tom I

Obszar dzisiejszego województwa lubuskiego, zajmującego znaczną część zachodniej Polski, we wczesnym średniowieczu był pokryty gęstą siecią grodów oraz osiedli typu wiejskiego. Z czasem grody zaczęły stopniowo zanikać, a na ich miejscu bądź na terenie dotychczasowych osad otwartych rozpoczął się proces kształtowania pierwszych miast. Zapoczątkowana w XIII wieku urbanizacja przyniosła w konsekwencji, na przestrzeni następnych stuleci, powstanie wielu założeń miejskich, zarówno w południowej – śląskiej części województwa, jak i północnej, niegdyś od zachodu pozostającej pod wpływem Brandenburgii, a od wschodu Wielkopolski. Historia miast, m.in. Zielonej Góry, Gorzowa Wielkopolskiego, Gubina, Żagania, Żar, Szprotawy, Świebodzina, Międzyrzecza, Kostrzyna i Strzelec Krajeńskich jest bogata w wiele wydarzeń, niekiedy o dramatycznym przebiegu, powodujących nie tylko ich rozwój przestrzenny i kulturowy, lecz także niejednokrotne zniszczenia, a w konsekwencji długotrwałe kryzysy gospodarcze. Trwające od średniowiecza procesy urbanizacyjne spowodowały w ciągu stuleci szereg zmian w architekturze miast lubuskich, stąd niewiele przetrwało do dziś obiektów „pamiętających” czasy ich lokacji. Znacznie więcej pochodzi z czasów późniejszych. W sumie, na obszarze województwa lubuskiego liczba zewidencjonowanych zabytków architektury i budownictwa wraz z założeniami parkowymi, wynosi prawie 45 tysięcy. Obiekty architektury sakralnej i świeckiej zachowały się nie tylko w miastach. Możemy je jeszcze zobaczyć w licznych mniejszych miejscowościach, w wielu przypadkach powstałych już w średniowieczu. Wtedy to na znacznych przestrzeniach regionu rozwinęła się gęsta sieć osiedli wiejskich.

Budowle te, niejednokrotnie bardzo cenne i znaczące dla terenów pozostających przez stulecia pod wpływem różnych prądów kulturowych, dziś reprezentują wiele stylów architektonicznych, począwszy od romańskiego czy gotyckiego. Bogactwo form i wystroju obiektów zabytkowych w miastach województwa lubuskiego, a także poza nimi, jest jeszcze dostrzegalne w wielu miejscach, pomimo zrujnowania znacznej jego części pod koniec II wojny światowej i zdewastowania w czasach powojennych. Moim zamiarem było pokazanie w niniejszej książce tego bogactwa nie tylko poprzez historię wznoszenia i przekształcania budowli, następnie ich opisy, ale i przez liczne współczesne fotografie.

Niniejszy przewodnik powstał częściowo w oparciu o opublikowaną w 2005 roku książkę “Szlakiem zabytkowych miast. Przewodnik po południowej części województwa lubuskiego.” Został on w znacznym stopniu wzbogacony o prezentację zabytków znajdujących się w mniejszych miejscowościach. Aby w sposób klarowny przedstawić je w przewodniku, wyznaczyłem trasy zwiedzania umożliwiające penetracje niedużych terenów, ograniczonych zasięgiem poszczególnych gmin, które przyporządkowane są większym jednostkom administracyjnym – powiatom. Ze względu na znaczną objętość przygotowywanego do druku przewodnika konieczny stał się jego podział na trzy tomy. Tom pierwszy obejmuje powiaty: zielonogórski, świebodziński i krośnieński, tom drugi – żarski, żagański, nowosolski i wschowski, zaś trzeci – gorzowski, słubicki, sulęciński, międzyrzecki i strzelecko-drezdenecki.

Prezentacje obiektów zabytkowych znajdujących się w poszczególnych miejscowościach poprzedzają ich krótkie rysy historyczne. Obok polskich nazw podaję niemieckie, które obowiązywały przed 1945 rokiem, a także ich najstarsze wersje.

Z wielowiekową historią opisywanych w przewodniku miejscowości było związanych wiele rodów szlacheckich, których nazwiska pojawiły się w licznych źródłach pisanych i ikonograficznych. Część z tych nazwisk wskutek wpływów językowych i kulturowych niejednokrotnie ulegała przekształceniom, stąd w publikacjach można spotkać ich różne wersje. W trakcie pracy nad przewodnikiem generalnie starałem się unikać dostosowywania pisowni imion i nazwisk niemieckich do języka polskiego, zachowując jedną z oryginalnych wersji. Opierałem się przy tym o ukazujące się od XVII stulecia niemieckie wykazy dóbr, leksykony i opracowania historyczne oraz o niektóre współczesne polskie publikacje.

Zdaję sobie sprawę z tego, że zaprezentowane w przewodniku wzmianki o dziejach miejscowości województwa lubuskiego i zachowanych w nich obiektach zabytkowej architektury drewnianej, murowanej oraz szachulcowej to zaledwie część dziedzictwa kulturowego, jakie pozostało po zamieszkującej te ziemie ludności. Pragnę jednak wyrazić nadzieję, że książka ułatwi Czytelnikom wędrówkę po miejscowościach zasobnych w ślady kultury materialnej i duchowej, niejednokrotnie położonych z dala od uczęszczanych szlaków turystycznych. Być może stanie się ona też przyczynkiem do własnych poszukiwań i odkrywania ciekawych miejsc, zdobywania wiedzy na temat ich historii oraz związanych z nimi obiektów zabytkowych.