Pejzaże metropolii śmierci. Rozmyślania o pamięci i wyobraźni recenzja

W tej krótkiej książeczce z piękną okładką niedawno zmarły wybitny historyk izraelski po latach wraca do Auschwitz-Birkenau i wspomina swój pobyt w obozie w czasie wojny.

Dov Kulka, urodzony w 1933 r. w Czechosłowacji został najpierw wywieziony z matką do Theresienstadt, a potem trafili do Auschwitz. Autor, wówczas jedenastoletni niewytłumaczalnym zbiegiem okoliczności nie trafił do selekcji i do gazu tylko do tak zwanego obozu rodzinnego. Uczył się tam i prowadził całkiem intensywne życie kulturalne: dzieci wystawiały operę, śpiewały w chórze utwory Beethovena, a wszystko to działo się kilkaset metrów od rampy selekcyjnej i komór gazowych.

Potem, w zakończeniu książki, autor usiłuje zrozumieć, jaki to zbieg okoliczności sprawił, iż udało mu się uratować przed śmiercią. Wyraża pogląd, że naszym życiem kieruje przeznaczenie, na które nie mamy wpływu i właśnie dzięki przeznaczeniu udało mu się uratować.

A potem Dov Kulkę, ocalonego cudem przed zagazowaniem, dręczą przez resztę życia realistycznie opisane koszmary i złe sny związane ze śmiercią, z komorami gazowymi, z Auschwitz-Birkenau. Powojenny powrót do obozu i ta książka, napisana w 2012 r., to próba odreagowania koszmarów, na pozbycie się strasznych snów; taka autoterapia przelana na papier. Dlatego, mimo że nie znajdziemy w książce realistycznych opisów piekła Holokaustu, rzecz jest trudną lekturą, jak każda relacja cudownie ocalonego z metropolii śmierci (jak nazywa autor Auschwitz-Birkenau).

Słyszałem głosy, że książka Dov Kulki jest wybitna i dodaje nowy wymiar do rozumienia Holokaustu, w czasie lektury nie miałem takiego wrażenia, jest to raczej intymna próba poskromienia demonów i strasznych przeżyć z czasów wojny. Próba z jednej strony bardzo osobista, z drugiej pełna teoretycznych dywagacji, symboli, mitologicznych odniesień, wszystko to nie ułatwia lektury. W porównaniu z innymi dziełami na temat Holokaustu, chociażby z `Rajem utraconym' Kertesza książka Dov Kulki wnosi niewiele nowego do zrozumienia tamtych strasznych czasów.