Sprzedam dinozaura recenzja

Do Erica cały czas dochodziły słuchy, że tajemniczym nabywcą jest Leonardo DiCaprio”. [s.160]

Wydawnictwo UJ w swojej serii Mundus wydaje porządne rzeczy i to jest właśnie jedna z nich.

„Sprzedam dinosaura” opowiada z pozoru prostą historię o fascynacji dinozaurami i co z niej może wyniknąć. Ludzie na całym świecie dostali fioła na punkcie dinozaurów jakieś 200 lat temu, a teraz fascynacja tymi zwierzętami tylko rośnie. Popkultura pożre każdego brontozaura i przemieli każdego tyranozaura, a przy okazji sprawi, że każdy z nas będzie chcieć jakoś uczestniczyć w tym zbiorowym szaleństwie. Nie mam racji? Chodzimy do kina na filmy o dinozaurach, zbieramy ich figurynki, chodzimy na wystawy o nich, kupujemy o nich książki, przytulamy się do maskotek na ich obraz i luźne podobieństwo, chodzimy do parków rozrywki z nimi w roli głównej, w necie oglądamy wideo, na których wyglądają jak żywe.

Ale jak tego nie robić, skoro i dinosaury, i ich kuzyni są niesamowici i warci naszej uwagi z punktu widzenia estetycznego i filozoficznego, że o naukowym nie wspomnę. Podstawą ludzkiej fascynacji, którą czujemy myśląc, mówiąc i tworząc rzeczy o tych wymarłych gadach, jest chyba fakt, że one… no właśnie wymarły. Takie małe ludzkie schadenfreude: my jesteśmy, was nie ma. Gdybyście byli, nie mielibyśmy ropy naftowej, haha.

Taki żarcik.

Prawdą jest z całą pewnością to, że niewiele znam osób, które na hasło „dinozaur”, odpowiadają znudzeniem i wzruszeniem ramion.

Uwrażliwia ona na pewne mechanizmy, których po prostu nie widzimy, albo z których sprawy sobie nie zdajemy. Wiele osób, które znam, mają w domu małe skamieniałości. Nie dinozaury, co to, to nie, ale już proste amonity, czy jakiś liść odciśnięty w skale - tak. Wiecie - coś takiego małego, intrygującego, zachęcającego do rozpoczęcia konwersacji.

Ale są i tacy ludzie, którzy mają duże zbiory skamielin, bo… bo kochają przeszłość, bo są one symbolem statusu, bo je badają. Bo są modne. Powodów posiadania wartych uwagi zbiorów skamieniałości jest mnóstwo. O wszystkich Paige Williams wspomina w swojej książce.

Jak napisałam - historia jest z pozoru prosta.

Ot, koleś - niejaki Eric Prokopi, całe swoje życie interesował się skamieniałościami. Wykopywał je, wyławiał, znajdował. Miał piąty zmysł i cierpliwość do ich wypreparowywania, wydłubywania milimetr po milimetrze ze skały. Poszukiwanie skamieniałości było częścią jego lifestyle: miłości do wody, otwartych przestrzeni, poszukiwania przygód. Z czasem stało się sposobem na zarabianie pieniędzy. Najpierw mniejszych, póżniej - poważniejszych.

Kiedy znajdowanie skamieniałych zębów rekinów Ericowi nie wystarczyło, wszedł w środowisko handlarzy skamieniałościami, którzy gromadzą się na targach w Tucson. Później nawiązał ciekawe znajomości, które dały mu poważną pracę i poważne znalezisko - wspomnianą na wstępie czaszkę tarbozaura, bliskiego kuzyna tyranozaura. Pieniądze były naprawdę dobre, a skamielina znalazła się w Hollywood.

Eric chciał więcej, rozwinął swoje kontakty. Był w Japonii, a potem pojawił się w miejscu, gdzie ciągle można znaleźć kapitalne skamieniałości, którymi w dodatku nikt się specjalnie nie przejmuje - w Mongolii. Gobi jest cmentarzyskiem dinozaurów i innych wymarłych gadów oraz ssaków. To tam dokonano wielu przełomowych odkryć, ale sam kraj - Mongolia - dopiero niedawno zaczął traktować skamieniałości jako dobro kultury. Nieważne, o tym później.

Eric znalazł się w Mongolii, pogadał z kim trzeba, przecierpiał, co musiał, zapłacił, ile trzeba i „jego” szkielet tarbozaura - jadąc przez Wielką Brytanię - znalazł się na Florydzie. Eric zabrał się do pracy, bo szkielet trzeba było oczyścić, zabezpieczyć, uzupełnić kości innych osobników lub rekonstrukcjami (brakowało 40% szkieletu), złożyć całość, zbudować rusztowanie, na którym wszystko miałoby stanąć i wreszcie - wystawić tarbozaura na aukcję.

Pewnie nie byłoby kłopotu, bo wszyscy w środowisku przyzwyczaili się do przymykania oczu na twarde zasady prawa, gdyby nie pewna mongolska paleontolożka (tak, stosuję feminatywy i będę je stosować), która zobaczyła katalog aukcyjny i mocno się nim zdziwiła i zbulwersowała.

Dlaczego?

Bo nie wolno wywozić skamielin z Mongolii.

Nie wolno tego robić. Istnieje kategoryczny, acz nie do końca przestrzegany zakaz. I o ile wielu przypadkach trudno jest udowodnić, że dana skamielina została wywieziona z Gobi, to nie w tym. Tarbozaury poza Mongolią nie są znajdowane. Masz tarbozaura? Jest mongolski. Jest zatem nielegalny. Wywieziony z pominięciem prawa. Jego sprzedaż i kasa z niej - to zysk z przestępstwa.

I tak oto zaczęła się fascynująca batalia prawna, która zrujnuje życie Erica i Amandy, która postawi pod znakiem zapytania działalność kilku domów aukcyjnych, która zmusi sędziów do zajęcia się tematami, z którymi nigdy wcześniej się nie spotkali. I która w końcu przywróci tarbozaura Mongolii, która nie do końca będzie wiedzieć, co z nim zrobić.

Tyle, że to nie wszystko. „Sprzedam dinozaura” jest nie tylko o tym, jak autentycznie dobrzy i fajni ludzie łamiąc - ich zdaniem mało znaczące paragrafy - dokonywali kradzieży skamielin. To nie jest książka detektywistyczną, czy dramat prawny. To nie powieść społeczna o introwertyku, którego życie zostało złamane, bo kochał skamieliny, chciał się nimi dzielić ze światem i za to jeszcze żyć.

To naprawdę fascynująco napisana, szeroko skrojona historia. O ludziach - rodzicach Eryka, jego znajomych, o zwykłej, prowincjonalnej Ameryce, o trudach składania grosza do grosza i o braku ubezpieczenia medycznego. O współczesnej Mongolii, jej kryzysach, wielkich przewałach, zadziwiającym prawie i wewnętrznych, toksycznych układach. O środowisku miłośników skamieniałości i handlarzach nimi. O domach aukcyjnych i dinozaurach. O wojnie między paleontologami i poszukiwaczami skamielin. O wojnach o skamieliny. O fantastycznej angielskiej poszukiwaczce skamielin z XVIII wieku: Mary Anning.

To fantastyczna, dobrze napisana, dobrze zredagowana wielowątkowa książka, w której kibicujemy skamielinom, ale nie do końca chcemy, żeby ich złodzieje zostali skazani. Bo to w końcu - dobrzy ludzie.

Bardzo polecam „Sprzedam dinozaura”. Ta książka nie tylko mówi wiele o skamieniałościach i ich poszukiwaczach, ale uczy sporo o rzeczach, nad którymi się nie zastanawiamy: co dzieje się w Mongolii? Skąd muzea biorą okazy? Jak paleontolodzy traktują zapaleńców bez dyplomu? Czy mogę sobie zabrać do domu ten kawałek skamieniałej kości???

Paige Williams „Sprzedam dinosaura. Paleontolodzy, kolekcjonerzy i przemyt skamielin” - to dla mnie dobry początek 2023!