Edmund Burke

Burke Edmund ur. 12 I 1729, Dublin, zm. 9 VII 1797, Beaconsfield (środk. Anglia),

brytyjski myśliciel i polityk.

12 I 1729 urodził się w Dublinie

1757 opublikował Dociekania filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna

1765–94 członek Izby Gmin

1790 opublikował Rozważania o rewolucji we Francji

9 VII 1797 zmarł w Beaconsfield

Urodził się 12 I 1729 w Dublinie. W latach 1758–59 był inicjatorem «The Annual Register of World Events», w którym publikował do 1788; wig, do 1782 związany z lordem Rockinghamem i do 1791 z Ch.J. Foxem, 1765–94 był posłem do Izby Gmin, wybitnym mówcą. Krytykował politykę rządu wobec kolonii w Ameryce Północnej, bronił praw kolonistów, później żądał zaprzestania wojny przeciw nim; występował o złagodzenie represyjnej polityki wobec katolików irlandzkich. Piętnował Kompanię Wschodnioindyjską za nadużycia jej administracji w Indiach, korupcję oraz krzywdy wyrządzane ludności hinduskiej i proponował reformę zarządzania Indiami. W 1787 doprowadził do wszczęcia procesu przeciw byłemu gubernatorowi Bengalu, W. Hastingsowi, i 1788–94 był jego oskarżycielem przed Izbą Lordów. W 1790 wystąpił z krytyką rewolucji francuskiej 1789–99, a debata wywołana jego Rozważaniami o rewolucji we Francji (1790, wydanie polskie 1994) doprowadziła 1791 do rozłamu w partii wigów; potępiając destrukcyjną rewolucję francuską, przeciwstawiał jej rewolucję angielską 1688–89 i ustrój brytyjski, a także odwołał się (1791) do pozytywnego przykładu reformy ustrojowej wprowadzanej w Polsce na mocy Konstytucji 3 maja; od 1792 popierał rząd W. Pitta mł., domagał się od niego zerwania z polityką neutralności wobec Francji i podjęcia działań wojennych, a później (1796–97) przeciwstawiał się propozycjom pokoju (Letters on a Regicide Peace 1796). Zmarł 9 VII 1797 w Beaconsfield (środkowa Anglia). Twórca nowoczesnego konserwatyzmuBurke jest uznawany za twórcę nowoczesnego konserwatyzmu. Nie budował teorii politycznej opartej na abstrakcyjnym założeniu lub idei; odwołując się do tradycji empirycznej szkockiego oświecenia, krytykował — właściwe XVIII-wiecznej myśli kontynentalnej — aprioryzm i ahistoryzm, abstrahujące jednostkę i społeczeństwo z konkretnych uwarunkowań. Nie akceptował oświeceniowej kategorii postępu, umowy społecznej, przyrodzonych praw ani optymistycznej wizji racjonalnej lub powodującej się jedynie własnym pożytkiem jednostki lub wspólnoty. Kategorie te, wykorzystywane przez twórców racjonalistycznych i utylitarystycznych, uznawanych za liberalne, teorii politycznej, zniekształcały jego zdaniem rzeczywistość i uzasadniały dążenia ku zniszczeniu tego, co poszczególne wspólnoty polityczne zgromadziły przez pokolenia w postaci sobie właściwych praktycznych doświadczeń. Opierając się na koncepcji narodu jako „związku pokoleń”, Burke rozwinął teorię ciągłości życia społecznego, będącą najbardziej reprezentatywną wykładnią konserwatywnego rozumienia historii jako „organicznego wzrostu”, z którego świadome przekształcanie stosunków społecznych jest całkowicie wyłączone (historyzm). Poglądy Burke’a w tym zakresie wywarły znaczny wpływ na rozwój konserwatyzmu i romantyzmu niemieckiego oraz służyły jako ideologiczne uzasadnienie legitymizmu. Współcześnie był ostro atakowany przez Th. Paine’a w The Rights of Man (1791–92). Zainteresowania estetyką Burke zajmował się także estetyką (Dociekania filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna 1757, wydanie polskie 1968). Poglądy estetyczne Burke’a charakteryzowało: ostre przeciwstawienie pojęcia wzniosłości pojęciu piękna, sensualizm w analizie doznania estetycznego, fizjologicznego i biologicznego tłumaczenie zjawisk estetycznych, uznanie piękna jako własności obiektywnie przynależnej przedmiotom, potraktowanie przeżyć estetycznych jako przeżyć autonomicznych, niesprowadzalnych do przeżyć natury moralnej, poznawczej i praktycznej.