A gdy obejrzysz się za siebie

Juan Gabriel Vásquez to kolumbijski pisarz, który w 2019 był w ścisłej czołówce finalistów do Nagrody Bookera. Ja właśnie wtedy zwróciłam na niego uwagę, choć dopiero trzy lata później tak faktycznie udało mi się sięgnąć po jego prozę. Zaczęłam powieścią „A gdy obejrzysz się za siebie”, książką, dla której czas przyszedł wraz z nadejściem pandemii. Wtedy nabrała kształtu historia, której autor przysłuchiwał się od jakiego czasu – historia rodziny Sergia Cabrery, kolumbijskiego filmowca, który w latach dziecięcych i młodzieńczych brał aktywny udział w komunistycznej rewolucji. I choć Vásquez przedstawia ją z reporterską precyzją, to jednak niesie nią więcej, historia prawdziwa jest tu celem do refleksji uniwersalnych nad wagą jednostki na tle społeczności, walką o ideały, zderzeniu ideałów z rzeczywistością, o wychowaniu i ojcostwie. O potrzebie sprostania wymaganiom, które od początku nie powinny być wymagane. Książka, mimo że zaczyna się w czasach współczesnych, jest tak naprawdę retrospekcją, która zabiera czytelnika w podróż po historii komunizmu. Przyglądamy się wojnie domowej w Hiszpanii na chwilę przed II wojną światową, początkach rewolucji w Kolumbii, rewolucji w Chinach za czasów Mao. Wszystko to zdaje się historią za szeroką, by zmieściła się w jednym życiu. A jednak, to tylko 20 pierwszych lat Sergia… Historia jest niesamowita, ciekawa i wstrząsająca, napisana świetnym, rytmicznym stylem. Z początku wydaje się trochę sucha, jednak z czasem nabiera rumieńców, n...

Prozę señor Vásqueza przyjmuję z całym dobrodziejstwem inwentarza – jak nikt potrafi łączyć życie jednostki z historią kraju, ubabraną krwawą polityką, zabójstwami i teoriami spiskowymi Kolumbią.
Sergio to ceniony na świecie reżyser. Udaje się do Barcelony, by wziąć udział w święcie ku jego czci, gdy dowiaduje się o śmierci ojca. Pytanie czy ma pławić się w zaszczytach, czy też wracać na pogrzeb, rozpoczyna powieściową epopeję. Lecz to nie jego losy będziemy śledzić – „A gdy obejrzysz się za siebie” to historia Fausto Cabrery i jego rodziny. Vásquez wysyła go do Chin, gdzie uczy się, jak zostać prawdziwym komunistą. On, jak i jego wybranka, mają wrócić do Kolumbii, by głosić słuszną ideologię i dobrą nowinę – pod egidą wielkich myślicieli, z Mao na czele, z pieśnią o czerwonych sztandarach na ustach, przynieść ciemiężonemu ludowi Kolumbii wieczną wolność, szczęście proletariatu, wprost raj na ziemi.
W powieść wtłoczono tak wiele, że utonąłem gdzieś w jej połowie jak w mulistych wodach Mekongu. Partyzantka i spiski, posępne chińskie osiedla i miasta (i jeszcze bardzie smętne hotele dla zagranicznych gości), frankistowska Hiszpania, szpiedzy wśród najbliższych, słomiane przyjaźnie, gęsta i parna dżungla – to wszystko, owszem, napisane wyśmienicie i z wielką drobiazgowością (przecież to Vásquez!), a jednak rozmyło się pod naporem zdarzeń, zaś losy Sergia i jego kompanii stały mi się obojętne.
Autorowi zależało na ukazaniu pewnych mechanizmów, zestawienia ze sobą...