Fenomenologia ducha, tom 2

Tom I Fenomenologii ducha doprowadził perypetie świadomości do momentu, gdy staje się ona rozumna, dzięki czemu tworzy prawo. Tom II wprowadza dojrzewającą świadomość w przestrzeń prawa, państwa, narodu, etyczności, wreszcie sztuki, religii i nauki. Są to nie tylko dzieje świadomości, ale szczególna, zamknięta wizja historii. Zdarzenia historyczne i doświadczenia ducha są dwoma stronami tej samej narracji. Wszystko bowiem, co przeżywa świadomość, ma ciężar realności, staje się w świecie ? w świecie natury i historii. Poznanie i rzeczywistość są jednym. Hegel analizuje ewoluujący stosunek świadomości do władzy państwowej i całej sfery kultury. Duch w różnych fazach ? jako świadomość szlachetna i nikczemna, jako walka Oświecenia z przesądami (Hegel trzyma się tu bowiem blisko wydarzeń historycznych) ? dąży do pięknej katastrofy, przez wolność absolutną do terroru, którego doświadczenie ma charakter wyzwalający. Oto cała Fenomenologia ducha kulminuje w rewolucji francuskiej. Tam, gdzie niebezpieczeństwo, tam też jest ratunek. W pogodzeniu się świadomości z tymi ostatecznymi doświadczeniami, w wiedzy absolutnej, rodzi się spełniona nowoczesność. To niezwykle aktualna wizja ? w naszej urzeczywistnionej wolności, w naszej kulturze, podobnie jak w machinie Heglowskiej, mieści się każde zjawisko, emocja, sposób bycia, każda ideologia.