Izbicy dni powszednie. Wojna i okupacja

Książka wyróżniona w organizowanym przez Instytut Pamięci Narodowej konkursie „Prawda i Pamięć”

Akcja pamiętnika toczy się tam, gdzie historia II wojny światowej wiąże się ściśle z partyzantką – na terenach izbicko-tarnogórskich, pomiędzy Krasnymstawem a Zamościem. Wstępowanie do partyzantki było tą naturalną reakcją obronną na nieustanne prześladowania ludności cywilnej, która sprawiła, że niemal każdy miał „w lesie” kogoś z rodziny. [...] Ryszard Adamczyk opisuje obserwowany z perspektywy dwunastolatka cały ówczesny świat – wszystko, co słyszał i czym się interesował. Pieczołowicie odtworzona topografia terenu, opisująca m.in. przedwojenną zabudowę Izbicy (wzbogacona mapą) sprawia, że wiemy wszystko o tym małym mieście [...].

Dla pełnego opisu rzeczywistości rozpoczyna swoją historię od zarysów początków Izbicy i wojen, które się przetoczyły przez miasto – również z perspektywy anegdot opowiadanych przez ludzi, którzy brali w nich czynny albo bierny udział. Dalej akcja wspomnień pozwala nam zobaczyć, jak w ustabilizowane w okresie międzywojennym życie wtargnął kolejny kataklizm wojenny – później widzimy zmiany nowego życia po wojnie i odbudowę. Autor opisuje pilnie – jako okupacyjny uczeń – życie szkoły i każde ciekawsze nowe doświadczenie życiowe. [...] Adamczyk zapisuje też wyryte w swojej pamięci poczynania hitlerowców w Izbicy, prześladowanie i ostateczną eksterminację izbickich Żydów, masowe wysiedlenia, pacyfikacje oraz jednostkową działalność gestapowców na tych terenach. A wreszcie walki plutonów „Urszuli”, „Ciąga”, „Żurawia”, rozniecane przez okupanta antagonizmy polsko-ukraińskie oraz zwalczanie band UPA. Po wojnie zaś zapisuje autor stosunek ludności do wojsk Armii Czerwonej, ich rabunkową politykę i powstawanie na tych terenach propagandy NKWD. [...]

Przeżycia prywatne i publiczne wzbogacone dokumentami, relacje międzykulturowe, edukacja, kronika migracji i ekonomii wojennej, stosunek do bliźnich i religii oraz próba charakterów - to panorama wszystkich dziedzin życia, która może stać się źródłem dla historyków kultury czy antropologów, a dla pisarzy i scenarzystów poszukiwaną inspiracją.

Aleksandra Szewczyk (fragm. Przedmowy)