Opinia na temat książki Kamień na kamieniu

Wiesław Myśliwski ma dar bezpretensjonalnego pisania o rzeczach ważnych. Zawsze jest u niego silny komponent wiejskiej obyczajowości pokazany bez apoteozy. Spośród kilku znanych mi powieści tego pisarza, "Kamień na kamieniu" jest 'arcychłopski', tak w każdej warstwie do której udało mi się dotrzeć.

Gdzieś w Polsce jest biedna wieś, w której mieszka ubogie małżeństwo z czwórką synów. Jeden z nich, Szymon Pietruszka trochę, jako narrator pokazuje chłopskie życie na przestrzeni półwiecza, tak do współczesności (powieść ukazała się w 1984). To niezbyt bystry, niezbyt pracowity, okresami zapijaczony wiejski chłopak, tak bardziej do 'tańca niż różańca'. Miał plany, marzenia, z których niewiele zostało.

Myśliwski skrupulatnie wylicza kluczowe elementy filozofii wiejskiego odczytania świata, przefiltrowane przez umysł Szymona. Jest specyficzne rozumienie Boga, święta ziemia rodzicielka, są zabobonne i antropomorficzne odczytania zjawisk przyrody. To świat, którego w Polsce już niemal nie ma, a istniał niemal wszędzie pół wieku temu. Jest trochę takich à la "Sami swoi" historii z walką na śmierć i życie o miedzę i pamiętane przez pokolenia zadry sąsiedzkie. Istotnym komponentem powieści jest śmierć i więzi pokoleniowe, którym na wsi przypisywano znaczenie niemal mistyczne. Kto tego nie rozumie, tym bardziej powinien przeczytać tę powieść.

W twardy świat codzienności spracowanych chłopów, Myśliwski powplatał trochę ciekawej oniryczności, która niweczy pokusę zbyt prostego odczytania powieści. Tajemnicze losy starszego brata bohatera - Michała, który nie wpasował się w ramy stereotypowej wiejskiej codzienności otwierają różne możliwości interpretacyjne. Są pięknie odmalowane chłopięce marzenia o smaku chleba, którego biedna rodzina była pozbawiona przez kilka miesięcy. Takich liryczno-nostalgicznych wątków jest sporo.

Jest miłość cielesna, która ostatecznie zaprowadziła Szymona do starokawalerstwa. Dziewczyn na jedną noc miał 'na pęczki', szczególnie, gdy wdzięki kupował za reglamentowane w PRL-u rajstopy. Żył beztrosko (dziwne, że nie wspomina autor nic o jakiejś wstydliwej chorobie, która powinna była go dopaść). W tą ludzką słabość do pogoni za wciąż nowymi doznaniami, Myśliwski wplótł piękną opowieść o Małgorzacie, miłości życia bohatera. Jej niedostępność, wycofanie i skromność w połączeniu z wymagającą od bohatera cierpliwością w zabiegach o względy panny, stanowiły świetne 'studium przypadku'.

Do lektury książek Myśliwskiego przyciąga mnie niewyczuwalna u tego pisarza stylizacja. On nie kreuje się na bajarza o wsi, nie czuć u niego wysiłku w budowaniu realizmu. Odróżnia się tym od Redlińskiego, który w sposób zbyt przerysowany i przez to nienaturalny stara się przekonać do własnej wizji. "Kamień na kamieniu" w formie mógłby być opowieścią, którą snuje kilka osób przysiadłszy na progu domu, a autor to tylko spisał. Dodatkowo konstrukcja szkatułkowa sprawia, że fabuła płynie, jak strumień wody meandrując od tematu do tematu.

W naszym świecie, gdzie dobrobyt rozumiemy poprzez najnowszy model telefonu, w który wpatrzony jest każdy nastolatek, trudno wprowadza się wymiar egzystencjalnych fundamentów, tak bez nielubianego u młodych mentorstwa. Uważam, że powinno się zachęcać młodzież do lektury tej powieści, bo opisuje zupełnie nieodległą rzeczywistość, dając przy okazji szansę na refleksję, tak w stylu 'pamiętajcie o ogrodach, przecież stamtąd przyszliście'. Chyba z 90% procent z nas ma chłopskie pochodzenie. Zapominanie o tym to jeszcze nie grzech ciężki, ale próba podpinania się pod jakieś mityczne szlachectwo już tak szczególnie, gdy wynika to z kompleksów. Stąd wydaje mi się, że "Kamień na kamieniu" nabiera wymiary bezcennego źródła opisu ginącego świata, takiego nieodległego w czasie, ale szybko wypieranego ze zbiorowej świadomości.

Polecam i zachęcam do lektury.