Kościół w polskich katechizmach i podręcznikach do nauki religii dla dzieci i młodzieży w latach 1945-2001

Słowa włoskiego pisarza G. Papiniego (1881–1956), zamieszczone w jednym z pierwszych polskich powojennych podręczników do nauki religii, z jednej strony wskazują na wrogość do Kościoła katolickiego, a z drugiej na ogromne jego umiłowanie. Zjawisko pejoratywnego stosunku do Kościoła, o którym wspomina cytowany autor, a także negacji potrzeby i sensowności jego istnienia, występuje także w XXI wieku z równie dużym, a może nawet i większym nasileniem niż w czasach Papiniego. Charakterystycznym jego przejawem jest postawa, także części samych chrześcijan, wyrażona w skrajnym sformułowaniu: „Jezus – tak, Kościół – nie”. J. Ratzinger, obecny papież Benedykt XVI mówi, że wydaje się ona czymś typowym dla sposobu myślenia całej generacji dzisiejszych Europejczyków, w znacznej mierze „zmęczonych” Kościołem. Antyeklezjalne nastawienie dostrzec można także wśród polskich katolików. Wskazuje na nie M. Rusecki w refleksji nad problemami współczesnego Kościoła: „W Kościele katolickim zaczyna powstawać moda na postawy antyeklezjalne. Szerzy się ona zwłaszcza wśród młodzieży, ale nie tylko. Zjawisko to występuje głównie na Zachodzie, ale zaczyna przenikać i do nas. Wprawdzie – jak dotąd – dotyczy niezbyt wielkiej liczby w skali całej populacji wierzących, ale lekceważyć go nie można. Dlaczego tak się dzieje, że część chrześcijan wierzy w Chrystusa, a odrzuca Kościół?”. Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa, gdyż złożone jest zjawisko, którego dotyczy. M. Rusecki wskazuje tylko na niektóre z przyczyn: oświeceniowe dziedzictwo, które ciąży na współczesnej mentalności; kryzys instytucjonalizmu, który dostrzega dzisiaj wielu socjologów i historyków; protestantyzacja mentalności katolików i idea Kościoła niewidzialnego rozwijana przez teologię liberalną; błędy ludzi Kościoła popełnione zwłaszcza w przeszłości; fałszywe rozumienie Kościoła wynikające z niepełnej, a nawet znikomej świadomości eklezjalnej (Rusecki mówi o świadomości eklezjologicznej) wielu katolików.