Magia posthuma. Procesy i egzekucje zmarłych na Śląsku i Morawach w XVI-XVIII wieku

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Rozdział 1 Procesy o czary na pograniczu śląsko-morawskim w okresie wczesnonowożytnym (zarys problematyki) . . . . . . . . . . . 31
Rozdział 2 Magia pośmiertna na Śląsku i Morawach w XVI–XVIII wieku – charakterystyka zjawiska . . . . . . . . . . . . . . . 51
2.1. Specyfika omawianego obszaru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
2.2. Kwestie klimatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
2.3. Terminologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
2.3.1. Terminy występujące w materiale źródłowym . . . . . . . . 77
2.3.1.1. Geist, Gespenst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
2.3.1.2. Poltergeist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
2.3.1.3. Alb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
2.3.1.4. Wampir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
2.3.1.5. Inne terminy związane z magią pośmiertną . . . . 85
2.4. Procesy i egzekucje w sprawach magia posthuma na Śląsku i Morawach w XVI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
2.4.1. Śląsk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
2.4.2. Morawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
2.5. Procesy i egzekucje w sprawach magia posthuma na Śląsku i Morawach w XVII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . 107
2.5.1. Śląsk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
2.5.2. Morawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
2.6. Procesy i egzekucje w sprawach magia posthuma na Śląsku i Morawach w XVIII wieku . . . . . . . . . . . . . . . 147
2.6.1. Śląsk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
2.6.2. Morawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
2.7. Społeczeństwo, władze kościelne i świeckie wobec magii pośmiertnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
2.7.1. Mieszkańcy miast i wsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
2.7.2. Władze kościelne i niżsi rangą duchowni . . . . . . . . . . 209
2.7.3. Elity świeckie i lokalna szlachta . . . . . . . . . . . . . . . 212
2.8. Pochówek „żywego trupa” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
2.9. Środki zapobiegawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Rozdział 3 W świecie „szkodliwych zmarłych” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
3.1. Samobójcy i położnice jako potencjalne „wampiry” . . . . . . . 241
3.1.1. Samobójcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
3.1.2. Położnice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
3.2. Płeć i przekrój społeczny oskarżanych o magię pośmiertną . . . 250
3.3. Dzieci – ofiary wierzeń w wampiry . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
3.4. Wygląd „ożywionego” trupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
3.5. Złowrogie działania zmarłych wobec żywych . . . . . . . . . . . 267
3.6. Mogiły złych zmarłych i ich poszukiwania . . . . . . . . . . . . 284
3.7. Ssaki, ptaki i owady – zmarli powracający w zwierzęcej postaci . . . . . . . . . . . . . 290
Rozdział 4 Nieboszczyk przed sądem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
4.1. Aspekty prawne w oskarżeniach o przestępstwo czarostwa i przebieg procesu osoby zmarłej podejrzanej o magię pośmiertną . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 4.2. Tropiciele martwych czarownic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
4.3. Straż przy mogile lub zwłokach podejrzanego zmarłego . . . . 343
4.4. Pośmiertna egzekucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347
4.4.1. Spalenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
4.4.2. Pochówek na granicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
4.4.3. Dekapitacja i przebicie kołkiem . . . . . . . . . . . . . . . 359
4.4.4. Inne czynności kończące egzekucję . . . . . . . . . . . . . 360
4.5. Miejsca egzekucji martwych czarownic i czarowników . . . . . 362
4.5.1. Obszar graniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
4.5.2. Szubienica – miejsce kaźni przestępców . . . . . . . . . . 371
4.5.3. Błonia rakarskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
4.5.4. Place związane bezpośrednio z magią i czarami . . . . . 375
4.5.5. Inne obszary uznawane za niehonorowe . . . . . . . . . . 378
4.5. Masowe ekshumacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
4.6. Koszty sądowe i eliminacji zagrożenia ze strony nieboszczyków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
4.7. Wykonawcy wyroków na żywych oraz martwych czarownicach i czarownikach . . . . . . . . . . 397
Rozdział 5 „Der schmätzende Todte” – „pożeracze” własnego ciała i garderoby . . 407
Rozdział 6 Svobodné Heřmanice – ostatni wielki proces i egzekucja zmarłych . . 421
Rozdział 7 Zjawisko magii pośmiertnej od strony medycznej . . . . . . . . . . . . . 441
7.1. Brak stężenia pośmiertnego i rozkładu ciała . . . . . . . . . . . 452
7.2. Zmiany na ciele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455
Zakończenie Czy zmarli wciąż powracają? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461
Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
Przypadki magia posthuma na Śląsku w XVI–XVIII wieku (wykaz chronologiczny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
Przypadki magia posthuma na Morawach w XVII–XVIII wieku (wykaz chronologiczny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487
Mapa miejscowości z odnotowanymi przypadkami magia posthuma na Śląsku w XVI–XVIII wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .506
Mapa miejscowości z odnotowanymi przypadkami magia posthuma na pograniczu śląsko-morawskim w XVII–XVIII wieku . . . . . . . . . .507
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509
Spis ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
Spis tabel i map . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549
Indeks miejscowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549
Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557
Zusammenfassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561
Resumé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567