Skruszona potęga

Tematem najnowszej powieści Kazimierza Traciewicza jest walka mieszkańców Pomorza z uciskiem krzyżackim w okresie panowania Władysława Jagiełły (1386-1434) oraz jego dwu synów: Władysława Warneńczyka (1434-1444) i Kazimierza Jagiellończyka (1447-1492). Wówczas to, jeszcze w 1397 r., powstał na ziemi chełmińskiej Związek Jaszczurczy (zwany również Towarzystwem Jaszczurczym), skierowany przeciwko krzyżackiej przemocy i bezprawiu. Towarzystwo Jaszczurcze rychło - zwłaszcza zaś po roku 1410, kiedy nastąpiło znaczne zaostrzenie polityki Zakonu wobec stanów pruskich oraz wzrost ucisku fiskalnego - rozszerzyło swą działalność na inne tereny państwa krzyżackiego, a następnie stało się podwaliną Związku Pruskiego - konfederacji szlachty i miast Pomorza wschodniego, zawiązanej w Kwidzynie w 1440 r. Wobec nasilających się gwałtów Zakonu Związek Pruski w dniu 4 lutego 1454 r. wypowiedział wielkiemu mistrzowi posłuszeństwo i wywołał zbrojne powstanie. W ciągu niespełna miesiąca opanowano wszystkie miasta prócz Malborka, Sztumu i Chojnic i już 20 lutego delegacja stanów pruskich pod wodzą Jana Bażyńskiego złożyła w Krakowie petycję o włączenie ziem pomorskich do Korony. Nie na wiele zdał się opór przywódcy możnowładców, kardynała i biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego – 6 marca 1454 r. król Kazimierz Jagiellończyk ogłosił inkorporację Prus. Stało się to przyczyną długotrwałej wojny z Zakonem, toczonej ze zmiennym powodzeniem przez króla, szlachtę i miasta pruskie przez trzynaście lat (1454-1466) i zakończonej pokojem toruńskim, na mocy którego ziemie chełmińska, pomorska i michałowska, zwane odtąd Prusami Królewskimi, oraz dominium biskupów warmińskich z Lidzbarkiem i Olsztynem weszły w skład Królestwa Polskiego. Wielki mistrz krzyżacki zachował jeszcze północno-wschodnią część Prus – ale już jako lennik króla polskiego. Wszystkie te historyczne wydarzenia są tłem „Skruszonej potęgi”, której akcja, pełna napięcia i interesujących szczegółów obyczajowych, toczy się wartko i zdolna jest wciągnąć zarówno młodego, jak i starszego czytelnika w świat intryg politycznych, przygód wojennych i żarliwych afektów miłosnych, jakie są udziałem bohaterów najnowszej powieści Kazimierza Traciewicza. [Wydawnictwo Literackie, 1977]