Recenzja książki Szachinszach

Powróciłem do tego klasycznego już reportażu Kapuścińskiego po latach, tym razem słuchałem książki w wersji audio dobrze czytanej przez Piotra Gasparskiego. Jest to studium tyranii Szacha Iranu, Rezy Pahlavi i jego upadku w wyniku rewolucji w 1979 r. Audiobooka słucha się bardzo dobrze, znakomita jest pierwsza część mówiąca o rządach Szacha, jego krwawym terrorze, wszechwładzy policji politycznej, kompletnym zastraszeniu obywateli, korupcji na najwyższych szczeblach władzy; niemniej brzmi to wszystko znajomo. Mamy bowiem i obecnie takie rządy w wielu krajach, zatem schemat wciąż się powtarza, tylko szczegóły się różnią.

Zdecydowanie najlepsza jest część ostatnia, w której Kapuściński przedstawia swoją teorię rewolucji, a wie, o czym pisze, bo rewolucja irańska była dwudziestą siódmą, którą obserwował. Znakomite są jego rozważania na temat strachu, który paraliżuje ludzi do pewnego momentu, a potem nagle znika. Zawsze zagadką jest moment gdy ludzie już mają dość i powstają, z reguły ta reakcja jest spowodowana przez głupie posunięcie władzy. Pięknie opisuje Kapuściński moment gdy ludzie przestają się bać i wychodzą na ulicę walczyć i umierać. A potem mamy sytuację po przejęciu władzy: bezradność zwycięzców, walki między nimi i … często powstanie nowego reżimu autorytarnego na gruzach starego.

Tak właśnie stało się w Iranie: okrutny reżim Szacha został zastąpiony autorytarnym reżimem Ajatollachów. Teraz jesteśmy mądrzejsi, bo wiemy, że obalenie krwawego dyktatora czy to w wyniku wojny, czy rewolucji, wcale nie polepsza sytuacji kraju: jedna dyktatura zostaje zastąpiona inną, często gorszą od poprzedniej. Przykładów jest trochę: Irak, Libia, Syria itd. To bardzo ciekawy temat, ale niestety autor nic o tym nie pisze.

Mimo wszystko najsilniejsze wrażenie robi Kapuściński gdy nie snuje ogólnych rozważań, ale pokazuje historię na przykładzie losów jednostkowych, gdy pisze na przykład o życiu 12-letniego Razaka, jedynego żywiciela rodziny. Wstrząsająca historia.

Książka nie robi tak potężnego wrażenia jak `Cesarz' ale i tak to dzieło wybitne. Zwłaszcza ważne są rozdziały o rewolucji, lektura obowiązkowa dla studentów polityki.