Jakob Steinhardt (1887-1968). Życie i działalność recenzja

Praca Autora jest pierwszą biografią malarza ekspresjonisty pochodzenia żydowskiego, Jakoba Steinhardta (1887-1968). Niestety, szerzej raczej nieznanego. Istnieją oczywiście na jego temat publikacje w postaci artykułów, wzmianek, odczytów, upamiętnień. Biografii, we właściwym znaczeniu tego słowa, do momentu publikacji pracy Autora, Jakob Steinhardt nie miał.

Jakob Steinhardt urodził się w Wielkopolsce pod zaborem pruskim. W pierwszym rozdziale pracy Autor przedstawia tło historyczne odnośnie do funkcjonowania wielkopolskiej społeczności żydowskiej. Już ta część książki, stanowiąca wstęp do właściwej biografii, ma dużą wartość poznawczą. Autor omawia strukturę demograficzną, gospodarczo-zawodową, wyznaniową tej społeczności oraz przyczyny i skutki dokonujących się w tym zakresie zmian na przestrzeni lat.

Podróż śladami Jakoba rozpoczyna Autor (w rozdziale drugim) od prezentacji miejsca urodzenia i wczesnego dzieciństwa malarza – polskiego miasta Żerkowa. Zabieg ten jest zawsze atrakcyjny dla czytelnika, zwłaszcza poszukującego istniejących okruchów historii. W mieście istnieją bowiem artefakty związane z badaną postacią. Mosty w przeszłość, za którymi można ją zobaczyć – na fotografiach zamieszczonych w książce i przy okazji pobytu w Żerkowie. Biografia twórcy to przecież także biografia miejscowości w tym fragmencie czasu, w którym oboje – miasto i twórca – byli ze sobą związani.

Wśród wspomnianych fotografii uwagę przykuwa przedstawiająca istniejący do dziś dom rodzinny Steinhardta, z pięknie wykonaną inskrypcją na dachu. Napis przypomina niemieckojęzyczne napisy, znajdujące się na fasadach niektórych śląskich kamienic. Po drugiej wojnie światowej były zamalowywane i zatynkowane. Z upływem czasu jednak farba i tynk odpadają i odkrywają historię budynków. Napis na dachu domu Steinhardtów wygląda na odrestaurowany, można pozazdrościć i pokazać na przykład władzom miast z kamienicami z odpadającym tynkiem, ze stosowną sugestią co do oczekiwanych działań. To dodatkowa wartość pracy Autora, taki skutek uboczny, którym, jako historyk, będzie zapewne ukontentowany.

Życiorys malarza i jego twórczość (ukazane w rozdziałach trzecim i czwartym) można za Autorem podzielić na etapy, których cezury wyznaczają istotne zdarzenia z życia Steinhardta i z życia ówczesnej Europy. Pierwsza wojna światowa, rozwój sztuki w latach dwudziestych, dojście do władzy Hitlera w Niemczech, prześladowania ludności żydowskiej, wreszcie druga wojna światowa i Holocaust, powstanie państwa Izrael – to wszystko bez wątpienia miało wpływ na twórczość malarza. Interesujące w tym kontekście są profetyczne treści niektórych jego dzieł - przewidywał eskalację konfliktów i prześladowań ludności cywilnej, które nadeszły wraz z wojną światową.

Oprócz życiorysu oraz kierunków rozwoju twórczości Steinhardta, ukazuje też Autor, jakim ten wybitnie zdolny malarz był człowiekiem. Zachęca przez to do lektury nie tylko czytelników posiadających wiedzę fachową w zakresie ekspresjonizmu, czy malarstwa w ogóle, nie tylko mieszkańców Żerkowa i Wielkopolski, ale każdego, kto chciałby Jakoba Steinhardta poznać.

Jaki więc był Jakob? Dobrotliwy i łagodny, mówi we wspomnieniach jego córka. Wrażliwy. Udział w pierwszej wojnie światowej przypłacił załamaniem nerwowym. Co nie jest odosobnionym przypadkiem, wojna, zwana wielką, przeorała psychikę ludności cywilnej i żołnierzy, zwłaszcza młodych. Jakob był jednym z nich. Nie miał jednak skłonności do autodestrukcji. Pobyt na froncie niemieckim we wschodniej Europie pozwolił mu nawiązać relacje z ludnością tam zamieszkującą, doświadczyć ich życia, poznać poglądy, co stało się następnie niewyczerpanym tematem jego dzieł, ich „wzburzonej treści”. W Rzeszy był prześladowany za swoje pochodzenie, emigrując w 1933 roku wraz z żoną i córką do Palestyny, podjął jedyną słuszną decyzję. Jego matka, niepełnosprawny brat i siostra z mężem zostali zamordowani w Holokauście.

Praca jest biografią naukową, nie zawiera zatem prób dywagowania, ani fabularyzowania. Stanowi w pełni dopracowany efekt finalny procesu badawczego. Autor posiada rzadką, a cenną umiejętność przedstawiania okoliczności w sposób precyzyjny i wyczerpujący, a jednocześnie zwięzły i konkretny, nie tworząc przy tym wrażenia prezentacji zbioru „suchych” faktów. Obfita bibliografia, przeliczne przypisy i różnorodne aneksy, a to wspomniane już fotografie, teksty źródłowe, wykazy dzieł, wskazują na zaangażowanie, z jakim przygotował dzieło i na wnikliwość w badaniu wszelkich dostępnych danych źródłowych.

Wydanie cieszy oko, na okładkę powędrowała piękna fotografia w sepii, prezentująca Jakoba Steinhardta w czasie pracy.

Serdecznie dziękuję Autorowi za egzemplarz książki, a przede wszystkim za możliwość poznania życia i twórczości wybitnego malarza.

* Jakob Steinhardt