Ejszyszki. Pogrom, którego nie było. Epilog stosunków polsko-żydowskich na kresach (1944-1945)

6 sierpnia 1996 roku na łamach "The New York Times" ukazał się artykuł prof. Yaffy Eliach pt. "Pogrom w Ejszyszkach". Autorka oskarżyła w nim Armię Krajową o dokonanie w październiku 1944 roku antyżydowskiego pogromu w miejscowości Ejszyszki na Wileńszczyźnie.
Swoje tezy prof. Eliach rozwinęła następnie w książce pt. Był sobie świat (There Once Was A World), która w 1998 roku została nominowana do prestiżowej nagrody National Book Award i spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem amerykańskich mediów. Yaffa Eliach jest również autorką ekspozycji o Ejszyszkach w waszyngtońskim Muzeum Holocaustu.
Zdaniem owej uczonej, której tezy zyskują rozgłos na Zachodzie - Armia Krajowa była organizacją antysemicką, której głównym wrogiem pozostawali nie Niemcy czy Sowieci, lecz Żydzi. Według niej, pod koniec II wojny światowej AK zawarła porozumienie z hitlerowcami w celu zabijania Żydów. Miało to być częścią większego planu AK, którego celem była eksterminacja wszystkich Żydów, tak aby powojenna Polska pozbawiona była obywateli tej narodowości. Jednym z elementów owego planu miał być właśnie pogrom w Ejszyszkach.
Niniejsza książka autorstwa Marka Jana Chodakiewicza, wyróżniona w 2003 roku Nagrodą Literacką im. Józefa Mackiewicza, jest pierwszą w Polsce pracą historyczną na temat rzeczywistego przebiegu zajść w Ejszyszkach. Składają się na nią wspomnienia zarówno Żydów, jak i Polaków, materiały z archiwów NKWD (później KGB) dotyczące śledztwa w sprawie ejszyskiej, a także teksty naukowców i publicystów. Dzięki nim możliwe staje się dokonanie konfrontacji historycznej z tezami prof. Eliach. Jest to naprawdę pasjonująca lektura!