O państwie ruskim albo o rządach ruskiego władcy

Z niemal stuletnim opóźnieniem do rąk czytelnika polskiego trafia dzieło, które Rosjanie wydawali tak często w czasach różnych zawirowań politycznych: w roku 1848 (Wiosna Ludów), 1867 (w Genewie z powodu cenzury), kryzysu lat 1905–1906 (trzy wydania petersburskie), a później aż do czasów nam współczesnych w latach: 1990, 1991, 2002, 2003, 2014 i 2019. Również na Zachodzie Fletcher był wydawany kilkakrotnie; po pierwszej edycji z 1591 roku następowały kolejne w latach 1643, 1657 i 1966. Dzieło elżbietańskiego dyplomaty, doktora obojga praw, wyróżniało się od relacji wcześniejszych podróżników. To, że Ruś była tyranią i że jej car posiadał absolutną władzę pozbawiania życia i dóbr swych poddanych, było powszechnie znane, ale tylko Fletcher zbadał, jak funkcjonował rząd i za pomocą jakich środków utrzymywał władzę. W Polsce dzieło Fletchera do tej pory nie było wydawane, co jest powszechnym zaniedbaniem i na co, już dawno temu, zwrócił uwagę Aleksander Brückner, pisząc: „«my jak zawsze daliśmy się wyprzedzić» – a dziełka Sacrana o błędach Rusi czy Miechowity o Sarmacji nie dadzą się porównać z Herbersteinem czy Fletcherem, a mieliśmy więcej przyczyn poznać i zbadać naszego sąsiada, «spaliśmy jednak na oba uszy»”.