Opinia na temat książki Pożegnania

Dygata czytałam w ogólniaku. „Pożegnania” też. W pamięci został mi fakt, że wówczas autora ustawiłam na najwyższej półce. Obok Iwaszkiewicza… Że cytatami z „Pożegnania” jeszcze długo okraszałam moje pisemne wypowiedzi…

Zaczęłam czytać. I… niesamowite uczucie: jak podczas spotkania kogoś dawno niewidzianego, a niegdyś niezwykle bliskiego. Piękne zanurzenie się w języku. Poddanie się niespiesznemu rytmowi opowieści. Gra nastrojem. I poczucie, że miałam niezwykłe czytelnicze szczęście zaczytując się w młodości taką literaturą…

Na podstawie tej książki w 1958 r. powstał film w reżyserii Wojciecha Hasa, z Marią Wachowiak i Tadeuszem Janczarem w rolach głównych. W 1959 r. film zdobył nagrodę FIPRESCI Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Locarno dla reżysera. Z tego filmu pochodzi piosenka "Pamiętasz, była jesień" w wykonaniu Sławy Przybylskiej.

To książka o przemijaniu. I kolejnych pożegnaniach. Dzieciństwa, chwil, uczuć, ludzi, świata. Akcja książki rozpoczyna się w roku wybuchu II wojny światowej, a kończy w roku jej zakończenia. Bohaterem jest Paweł, niedoszły student, pełen niezgody na sztuczność panującą w świecie, jego formy zewnętrzne, konwenanse, niesprawiedliwość: „Od dawna już żyłem w niezgodzie z otoczeniem. Miałem wstręt do szablonów i schematów wzajemnego obcowania ludzi ze sobą, prześladował mnie ustawiczny odruch korygowania na własną rękę wszystkiego, co wydawało mi się w życiu niesłuszne, fałszywe i niesprawiedliwe”. Typ samotnego utracjusza, który najczęściej słyszał, że jego działanie nie ma sensu, bo świata i tak nie zmieni.

Podczas obecnej lektury zachowanie Pawła nie budziło we mnie zdziwienia (wtedy, w ogólniaku: tak). Znak czasów? Że coś, co nawet mnie, młodą wówczas i gniewną, wiele lat temu bulwersowało, dziś odebrałam jako normę.

Tym razem moją czujność obudziły dwa momenty w treści:
1. Paweł był dwa lata w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Później był w Warszawie, gdzie przeżył powstanie, później w Pruszkowie. I, po pierwsze, te wydarzenia nie zostawiły śladów w jego psychice (a przynajmniej czytelnik nic o tym nie wie), po drugie, jakoś nie bardzo układa mi się ta historia, bo nie ma tam mowy o żadnej ucieczce z obozu, tylko o jego opuszczeniu. Opuszczeniu przed sierpniem 1944 r.? W jaki sposób? Z drugiej strony zaś „Pożegnania” pisane były tuż po wojnie (wyd. w 1948 r.)...
2. Oczekiwanie na „ONYCH” – wyzwolicieli ze wschodu. Ledwie zarysowany strach przed ich nadejściem, z drugiej strony: brak również radosnego oczekiwania. Głównego bohatera cechuje w tej kwestii „ufna obojętność”. Podkowę Leśną, miejscowość w której wyzwolenia spod niemieckiej okupacji doczekał Paweł, wyzwalają polscy żołnierze. Czytając, miałam wrażenie niepowiązania tych kwestii z całością powieści. Efekt cenzury czy obaw pisarza?

I jeszcze:
polski przedwojenny antysemityzm:
- pierwsza scena: gmach uniwersytetu, nisza koło schodów: korporant bije laską żyda przy wznoszących się pod sufit dźwiękach hymnu o „potężnej Polsce od morza do morza”;
- „Pałkarze z uniwersytetu, zrzucający z ławek Żydów bez względu na płeć i wiek, tnący ich żyletkami i łamiący im kości kastetami, to byli najzupełniej normalni młodzi ludzie w twardej i częstokroć okrutnej służbie >idei<”.
Z Wikipedii:
Kwestura − dział zajmujący się księgowością uczelni.
Korporant – członek korporacji akademickiej. Członkostwo w korporacjach akademickich nie wygasa wraz z ukończeniem studiów, a jest kontynuowane aż do śmierci. Czasami w korporacjach występuje zasada, że student należący do niej, zmieniając uniwersytet, nie ma prawa wstąpić do kolejnej, lokalnej korporacji.