Pożegnanie z Marią

(Wydanie III, "Książka i Wiedza", Warszawa, 1988)

"Pożegnanie z Marią" - to zbiór opowiadań Tadeusza Borowskiego z 1947 roku, w skład którego wchodzą:
"Pożegnanie z Marią", "Dzień na Harmenzach", "Proszę państwa do gazu", "Śmierć powstańca", "Bitwa pod Grunwaldem"
Później, zgodnie z wolą autora, do cyklu tego zaliczono także opowiadania:
"Chłopiec z Biblią" , "U nas w Auschwitzu", "Ludzie, którzy szli", "Ojczyzna", "Ofensywa styczniowa"

Opowiadania te łączy tematyka II wojny światowej oraz postać Tadka, który jest zarazem narratorem i głównym bohaterem. W dużej mierze są to opowiadania autobiograficzne, jednak nie można zupełnie utożsamiać Tadka z Tadeuszem Borowskim, a wydarzenia opisane w opowiadaniach nie zawsze odzwierciedlają rzeczywiste przeżycia pisarza.
W opowiadaniach tych pisarz stosuje metodę behawiorystyczną – opisuje tylko zachowania i zewnętrzne reakcje bohaterów, pomijając ich przeżycia wewnętrzne i psychikę. Narrator opowiadań nie ocenia ani nie klasyfikuje bohaterów, ale dąży do obiektywizmu.

Najistotniejszą kwestią poruszaną przez Tadeusza Borowskiego w tych opowiadaniach jest wpływ wojny i obozu koncentracyjnego na moralność człowieka, na jego kodeks etyczny i psychikę. Przeżycie obozu wiąże się z działaniem na niekorzyść innych współwięźniów i z całkowitym odwróceniem dotychczasowych wartości moralnych. Człowiek zlagrowany jest w stanie dokonać wielu potwornych rzeczy, by przetrwać. Przyjmuje wręcz niekiedy wobec innych postawę swojego własnego oprawcy. To doprowadza do tego, że w opowiadaniach Borowskiego zaciera się różnica między katem a ofiarą.
Opowiadania Tadeusza Borowskiego ukazują różne postawy ludzi wobec skrajnych sytuacji, m.in. bierność, aktywność lub też próba dostosowania się do panujących warunków.