Podzwonne dla dzwonnika recenzja

Tyle lat! Przeszło dwadzieścia.

Tyle właśnie lat minęlo od jednego ze spotkań autora z niepozornym franciszkaninem, dzwonnikiem u św. Klary w Neapolu. Herling-Grudziński mógł to sobie przypomnieć, ponieważ regularnie prowadził zapiski w swoim Dzienniku. To pozwoliło mu podzielić się po latach z czytelnikami historią tego człowieka, kiedy jego los już się dopełnił. Esej powstawał więc od końca lat 90-ych i został wydany po raz pierwszy w 2000 roku, po polsku. Eseje Herlinga-Grudzińskiego dotyczą głównie Włoch i, jak zwykle, wiążą się z życiem i doświadczeniem życiowym pisarza. Jednak każda opowiedziana przez niego historia z jednostkowego życiorysu tworzy parabolę losu człowieka w wieku XX. Autor nie znał owego zakonnika bliżej (braciszek byl człowiekiem nieco niedorozwiniętym), jednak miał bezpośrednie kontakty z jego współbraćmi i wykazał się prawdziwie dziennikarską czy też pisarską ciekawością i dociekliwością. Zresztą, czuje się podczas lektury, że wiązała ich obu pewna nić sympatii i całe opowiadanie ma charakter autentycznego "podzwonnego" - czyli wspomnienia o zmarłym.

Fra Nafta, tak bowiem nazywano owego człowieczka, którego historią pisarz się zajął, pochodził z okolic Norymbergi, z miasteczka Wüpperthal. Okolice Norymbergi były świadkiem pogromu żydowskiego w 1922 roku, a choć był tylko zapowiedzią nocy kryształowej z 1938 roku, to była to zapowiedź o wiele bardziej okrutna, niż to, co rozegrało się 16 lat później. Nie tylko niszczono i podpalano domy i sklepy żydowskie, lecz również bito i zabijano - ofiar było wiele. Fra Nafta był dzieckiem uratowanym przez miejscowego franciszkanina. Dzieckiem, które widziało śmierć swoich rodziców i prawdopodobnie to spowodowało psychiczną blokadę - ucieczkę w siebie, nie bez konsekwencji także dla rozwoju fizycznego. Franciszkanie od początku zajmowali się sierotami, więc wychowali dziecko. Śledztwo w sprawie samosądu umorzono..."z braku dowodów". Poraża natomiast opisana atmosfera niemieckiego miasteczka w 35 lat po wojnie: mino pozornej denazyfikacji nic się nie zmieniło - powiada autor, który jako cudzoziemiec, będąc tam na miejscu, czuł wyraźnie wrogość wobec "obcego".

Cała historia pełna jest znaków, widzeń i snów. Miejscowości w Niemczech, klinika "Die Träne des unschuldigen Kindes" (czyżby ta?) i postacie psychiatrów (Kurt Marburg, austriacka freudystka Eileen Kraus) są albo anonimizowane, albo nie wspomina o nich tylko internet? A przecież relacja jest bardzo rzeczowa i nie mogłaby być chyba bardziej realna. I odkrywcza. Bo objawia ukrytą historię, którą ujawnia mimochodem także kalendarium bońskiej kliniki: psychiatrzy i politycy latami bezowocnie zajmują się ofiarami wojny, ale sprawcy ich cierpień nigdy nie ponieśli kary i, co gorsza, ich oczy są suche. Opowieść nie posiada prostego morału czy przesłania, a przez to jeszcze bardziej wydaje mi się prawdziwa i głęboka.



Szaleństwo Trzeciego Tysiąclecia przed nami, zdaje się mówić Autor: chrześcijaństwo napiętnowane i w odwrocie, a jego miejsce zajmują sekty, wróżbici, chiliaści, sprzedajna nauka. A inaczej, słowami swego bohatera Fra Nafta czy też Fra Isacco, który w roli Chrystusa w trakcie przedstawienia pasyjnego w Sordevolo - niezgodnie z jego tradycją - uśmiechał się: