Powiedziała, że nie żałuje recenzja

Trudna to powieść. Surowa. Osłabiająca i umacniająca jednocześnie. Stawiająca wiele pytań bez jednoznacznych odpowiedzi. Powieść o dokonywaniu wyborów i dźwiganiu ich konsekwencji. O tym, że nic nie jest trwałe, a wszystko może być przypadkowe.

I jest to powieść, która wyrosła z prawdziwych wydarzeń historycznych – powtórzę za autorem słowa wstępu (gdzie ciekawie opowiada także o tym, jak rodził się pomysł na książkę i o samej pracy nad nią):

Tommi Kinnunen zastrzega przy tym, że jego książka nie jest dziełem historycznym, a próbą opisania tego,

Przyczyny pójścia na zarobek do Niemców były różne – osobiste, materialne, niedookreślone – jak i sposoby zarobkowania. Nie da się pominąć faktu, że Finki sypiały z Niemcami i czasem nawet nawiązywały z nimi głębsze relacje uczuciowe. Tak samo różne od siebie są kobiety, których wędrówkę relacjonuje Kinnunen. Bezradne i silne. Każda dźwiga własne brzemię z przeszłości (jeszcze sprzed pracy u Niemców), do tego nie sposób wyrzucić z pamięci obrazów wojennego okrucieństwa. Wojna wyzwala w ludziach najgorsze instynkty – albo ocala w nich to, co najlepsze i najszlachetniejsze. Dlatego w drodze, która zdaje się nie mieć końca, może je spotkać dosłownie wszystko. Będzie to droga dramatyczna, niebezpieczna, wyczerpująca fizycznie i psychicznie, czasami przez obezwładniające zmęczenie i głód nabiera cech jakieś odrealnionej podróży. Już decyzja o wyruszeniu w nią nie była łatwa, a w trakcie trzeba podejmować kolejne, tak samo trudne – i są to decyzje o wadze życia lub śmierci. Kobiety idą razem, jednocześnie każda z nich pokonuje swoją własną drogę męki. Połączyło je świadczenie pracy na rzecz sojusznika, a gdy ten przestał nim być – piętno zdrajczyń i dziwek. Jednak Kinnunenowi udało się w ich postaciach i historii zawrzeć zarówno doświadczenia jednostkowe, jak i uniwersalne. To wielka wartość tej prozy:

Autor zwraca także uwagę, że w czasie wojny (i w wyniku wojny) bardzo łatwo jest wyrokować, oceniać. Przywraca znaczenie ciężkiej pracy kobiet – wszak mundury żołnierskie same się nie prały, a zwłoki same nie wchodziły do trumien, choć to

Na uwagę zasługuje także język. W stylu, sposobie prowadzenia narracji i obrazowania widać, że Tommi Kinunnen to pisarz, a nie pisarzyna – i że to pisarz fiński. Podczas czytania przypomniała mi się jedna z pierwszych powieści fińskich, jakie poznałam, też o tematyce wojennej: był to Żołnierz nieznany Väinö Linny. Powróciło wrażenie z tamtej lektury – siła prostych zdań, które jednak mają drugie dno i potrafią powalić. Taki styl prozy lubię najbardziej i jest to wg mnie charakterystyczna cecha literatury fińskiej.

Czy jeśli jedna z bohaterek powiedziała, że nie żałuje – to oznacza, że dokonane wybory były dla niej najlepszymi z możliwych?

Nie mam pojęcia.

* Tego typu określenia padają w książce kilkakrotnie, m.in. na s. 206.