Łódzkie getto „Litzmannstadt-Getto” na kartach książek
Autor: Vernau
·4 minuty
/b8a92f8fcaa6c6129a0d0128e6cf7d22/n/lodzkie-getto-litzmannstadt-getto-na-kartach-ksiazek)
Powoli zbliża się koniec sierpnia. 77 lat wcześniej, 29 sierpnia, wydarzyło się coś ważnego w historii Łodzi. To był ostatni dzień istnienia łódzkiego getta zwanego „Litzmannstadt-Getto”. Wtedy też odjechał ostatni transport z łódzkimi Żydami, ze stacji Radegast do obozu koncentracyjnego w Oświęcimu/Auschwitz.
Między dzisiejszą Łodzią, a tą przedwojenną jest ogromna różnica, cyt.: „Nie mieszkaliśmy w jakimś prowincjonalnym sztetlu, tylko w Łodzi – mieście liczącym niemal trzy czwarte miliona mieszkańców, drugiej co do wielkości metropolii i głównym centrum przemysłowym kraju. Przechadzaliśmy się szerokimi bulwarami, jeździliśmy dzwoniącymi tramwajami, korzystaliśmy z elektryczności i bieżącej wody – dobrodziejstw rzadko spotykanych w małych miasteczkach ówczesnej Polski” – Eva Libitzky, Fred Rosenbaum „Na krawędzi. Przetrwać łódzkie getto, Auschwitz i więcej”.
Miasto i jego żydowscy mieszkańcy sprzed 1939 roku zniknęli bezpowrotnie. Przed wojną mieszkało w Łodzi 233 tys. Żydów, co stanowiło ok. 35% mieszkańców miasta cyt.:
„Za mojego dzieciństwa Żydzi stanowili prawie jedną trzecią mieszkańców miasta. Z ćwierćmilionową populacją byliśmy na drugim miejscu, daleko za Warszawą, ale przed żydowską populacją Holandii, Belgii i Luksemburga razem wziętych. Łódzcy Żydzi tworzyli mieszaną społeczność. Znaliśmy dobrze imponującą synagogę reformowaną, pod którą majętni Żydzi podjeżdżali luksusowymi powozami, wiedzieliśmy też o ortodoksach, syjonistach i wszelkiej maści żydowskich socjalistach” – Eva Libitzky, Fred Rosenbaum „Na krawędzi. Przetrwać łódzkie getto, Auschwitz i więcej”.
W mieście było 250 synagog, po wojnie została tylko jedna.
Wielka Synagoga w Łodzi przy ul. Spacerowej 2, obecnie Al. T. Kościuszki 1, została podpalona w listopadzie 1939 roku, a potem rozebrana w 1940 roku.
Żródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wielka_Synagoga_w_%C5%81odzi#/media/Plik:WielkaSynagoga3_Lodz.jpg
Czym różniło się łódzkie getto od innych? To było najdłużej działające getto na terenie Polski. Zostało zlikwidowane w sierpniu 1944 roku.
W październiku 1941 przesiedlono do niego blisko 20 tys. Żydów z Wiednia, Rzeszy, Luksemburga i Pragi. Łódzcy Żydzi to byli w większości biedacy, którzy pracowali jako robotnicy w różnych warsztatach na terenie getta. Żydzi przybyli z Europy Zachodniej,to była inteligencja, adwokaci, lekarze, zupełnie nie przystosowani do pracy fizycznej. Niestety większość z nich zmarła w ciągu pół roku lub została wywieziona do obozu w Chełmnie nad Nerem.
Na czele łódzkiego getta stał Chaim Rumkowski, przełożony (prezes) Starszeństwa Żydów w Łodzi.
Postać do dzisiaj budząca wiele kontrowersji. Ale mamy świadectwo osoby, która z nim bezpośrednio pracowała. Możemy o tym przeczytać w książce Elżbiety Cherezińskiej „Byłam sekretarką Rumkowskiego. Dzienniki Etki Daum”. Etka Daum, dwudziestokilkuletnia wykształcona dziewczyna, znająca bardzo dobrze niemiecki, dostała pracę w sekretariacie Chaima Rumkowskiego. Prowadziła dziennik, w którym opisywała to, co się działo w łódzkim getcie.
Niezwykła relacja osoby, która to wszystko przeżyła i była blisko najważniejszych osób w Lizmannstad-Getto. Z Łodzi wywieziono ją do Niemiec, do obozu koncentracyjnego w Oranienburgu. Etka Daum i jej najbliżsi przeżyli wojnę.
Inną bardzo ciekawą osobą, która przeżyła łódzkie getto był Arnold Mostowicz. Urodził się w Łodzi, skończył medycynę we Francji w 1939 roku. W getcie pracował jako lekarz. Swoje wspomnienia z tego okresu opublikował w książce „Żółta gwiazda i czerwony krzyż”. Po likwidacji getta znalazł się w Oświęcimiu, a potem przeszedł przez niemieckie obozy koncentracyjne. Po wojnie, poza zawodem lekarza, zajmował się również pisaniem książek popularnonaukowych i fantastycznych. O łódzkim getcie opowiada również w znakomitym filmie dokumentalnym Dariusza Jabłońskiego z 1998 roku - „Fotoamator”.
Przez łódzkie getto przeszedł również urodzony w Łodzi Leon Weintraub, który nadal żyje i mieszka obecnie w Sztokholmie. W czerwcu tego roku miała miejsce premiera jego książki „Pojednanie ze złem. Historia chłopca z łódzkiego getta”. Opowiada w niej o tym co przeżył. Trafił do Litzmannstadt-Getto mając 13 lat. Pracował m.in. w warsztatach blacharskim, elektrycznym.
Karta pracy Leona Weintrauba jako robotnika w resorcie metalowym, w Litzmannstadt-Getto z 1943 r.
Udało mu się przeżyć. Wyjechał w ostatnich transportach do obozu koncentracyjnego Oświęcim-Brzezinka/Auschwitz-Birkenau, przeżył „marsz śmierci” i obóz w Niemczech. Po wojnie skończył studia medyczne, został ginekologiem i co za ironia losu. Ten żydowski chłopiec, który przeszedł piekło łódzkiego getta i obozy koncentracyjne musiał emigrować w 1969 roku na skutek nagonki antysemickiej, która wybuchła w Polsce w marcu 1968 roku. Wyjechał do Szwecji.
Książka Joanny Podolskiej „Litzmannstadt-Getto. Miejsca. Ludzie. Pamieć” to można powiedzieć kronika łódzkiego getta. Opisuje dokładnie historię tego miejsca, pokazuje co się mieściło pod konkretnymi adresami, zawiera wiele ciekawych fotografii.
W ostatnich latach wydano również bardzo ważną książkę o łódzkim getcie. Tym bardziej interesującą, że napisaną przez niemiecką historyczkę dr Andreę Löw. Została wydana w języku polskim pod tytułem „Getto łódzkie/Litzmannstadt Getto. Warunki życia i sposoby przetrwania”. Co równie ważne, tę samą książkę wydano też w Niemczech pod tym samym tytułem „Juden im Getto Litzmannstadt”.
Jeśli ktoś mieszka w Łodzi, albo będzie odwiedzał to miasto, to warto zwiedzić dwa miejsca związane z łódzkim gettem. Cmentarz żydowski przy ul. Brackiej, jeden z największych cmentarzy żydowskich w Europie. Jest na nim „pole gettowe”, miejsce ostatniego spoczynku 45 tys. ofiar łódzkiego getta.
Obok cmentarza jest stacja kolejowa „Radegast”
To miejsce, z którego Żydzi z łódzkiego getta udawali się w ostatnią podróż. Jej celem były tylko dwa miejsca, obozy koncentracyjne: Chełmno nad Nerem i Oświęcim/Auschwitz.
Na stacji kolejowej stoi autentyczny wagon bydlęcy, którym mieszkańcy getta byli transportowani do obozów koncentracyjnych. Jest otwarty, można do niego wejść i poczuć na własnej skórze to, co oni czuli ponad 70 lat temu. Byłam tam, weszłam do takiego wagonu i muszę przyznać, robi to niesamowite wrażenie.
Warto pamiętać o tej części naszej historii, tym bardziej, że tamta, przedwojenna Łódź z jej żydowskimi mieszkańcami już nigdy nie wróci, a ostatnich świadków, którzy przeżyli łódzkie getto jest coraz mniej.
Izabela Vernau
× 16
Polub, jeżeli artykuł Ci się spodobał!
Komentarze
Co do synagog, obecnie w Łodzi istnieją dwie - jedna użytkowa na terenie Gminy Wyznaniowej (ul. Pomorska 18), druga to Synagoga Reicherów na ul. Rewolucji 1905 r. 28. Historia tej drugiej jest szczególnie ciekawa, ponieważ w czasie wojny wykorzystywana była jako magazyn soli i głównie dlatego jej nie zniszczono.
× 6
Komentarze (1)
Masz rację
× 2
@opisujeksiazki
masz absolutnie rację, wg Dzienników Etki Daum Rumkowski był megalomanem. Z drugiej strony Niemcy byli mistrzami kamuflarzu, wystarczy wspomnieć komory gazowe markujące prysznice, przecież ci ludzie, którzy szli do gazu, myśleli, że idą brać kąpiel, a potem będą pracować dla III Rzeszy. Etka Daum pisze w swoich dziennikach, że jednak była duża różnica między gettem łódzkim a warszawskim. W Łodzi też był głód, ale jak pisała, nie było taki trupów na ulicach, jak w Warszawie, jak się ogląda na filmach dokumentalnych. Może dlatego Rumkowski myślał, że Niemcy łódzkiego getta nie zlikwidują, bo za dużo na nim zarabiali.
masz absolutnie rację, wg Dzienników Etki Daum Rumkowski był megalomanem. Z drugiej strony Niemcy byli mistrzami kamuflarzu, wystarczy wspomnieć komory gazowe markujące prysznice, przecież ci ludzie, którzy szli do gazu, myśleli, że idą brać kąpiel, a potem będą pracować dla III Rzeszy. Etka Daum pisze w swoich dziennikach, że jednak była duża różnica między gettem łódzkim a warszawskim. W Łodzi też był głód, ale jak pisała, nie było taki trupów na ulicach, jak w Warszawie, jak się ogląda na filmach dokumentalnych. Może dlatego Rumkowski myślał, że Niemcy łódzkiego getta nie zlikwidują, bo za dużo na nim zarabiali.
× 4
Bardzo ciekawy artykuł, nie znałam wszystkich informacji w nim zawartych. To smutne, że niedługo nie będzie już bezpośrednich świadków tak wielu trudnych i ciężkich wydarzeń. Pozostaną nam jedynie książki, a nie wszystkie pozycje z tej tematyki są strzałem w dziesiątkę.
× 4
Komentarze (1)
Bardzo dziękuję. Najgorsze w tym wszystko jest to, że my jako ludzie mało się uczymy, i wojny są dalej.
× 2
Bardzo ciekawy artykuł. Niektóre pozycje książkowe, szczególnie wspomnienia ludzi, którzy przeszli przez to piekło, powinni przeczytać współcześni Żydzi, bo mam wrażenie, że niektórzy tworzą nową historię.
× 4
Komentarze (1)
Bardzo cenna uwaga. Dziękuję bardzo.
Jak pisze Hannah Arendt w Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności złabyło to największe getto w Europie. Jednak po wojnie Izrael miał problem z wytłumaczeniem polityki i sposobu życia żydowskiego dowództwa tego Getta. Chaim Rumkowski wprowadził do obiegu obowiązujące w Getcie pieniądze ze swoją podobizną. Oprócz tego to Starszyzna Żydowska prowadziła selekcję, kto ma przeżyć, a kto nie.
× 3
Komentarze (4)
Mnie zawsze zastanawia, jak człowiek człowiekowi może zgotować takie piekło w imię ideologii, tutaj był to nazizm, czy religi. Jak czasem spacerowałam po żydowskim cmenatrzu w Łodzi, to nachodziła mnie refleksja, że szczęśliwi byli Ci, którzy zmarli przed wrześniem 1939 roku i nie doświadczyli piekła łódzkiego getta.
× 2
Gdzieś, nie pamiętam już dokładnie gdzie, spotkałam się z ciekawym zestawieniem Rumkowiskiego z Adamem Czerniakowem w kontekście ,,Wielkiej Szpery" i ,,Wielkiej Akcji". Z jednej strony staram się zrozumieć postawę Rumkowskiego - robił zapewne wszystko, żeby przeżyć i być może myślał, że jeśli będzie wypełniał rozkazy, to on i jego rodzina ocaleją. Z drugiej, nie mogę pozbyć się wrażenia, że był megalomanem (chociażby ze względu na wspomniane banknoty) i jednak czerpał satysfakcję ze swojej pozycji.
× 2
Dlatego też książka Arendt wywołała taki sprzeciw w Izraelu i zakaz drukowania. Jednak jest w tym jakieś podwójne podejście, jednych się nie ocenia bo groziła 8m śmierć, a drugich się ocenia mimo że też groziła im śmierć. Eichman się tym bronił, że zgłaszał starszyźnie ile następnego dnia ma być na placu do wywózki Żydów i tyle było.
× 2
@jatymyoni
masz rację, są jeszcze dwie ciekawe książki na temat podejścia Izraela do Holokaustu
https://nakanapie.pl/ksiazka/siodmy-milion-izrael-pietno-zaglady
https://nakanapie.pl/ksiazka/przedsiebiorstwo-holocaust
masz rację, są jeszcze dwie ciekawe książki na temat podejścia Izraela do Holokaustu
https://nakanapie.pl/ksiazka/siodmy-milion-izrael-pietno-zaglady
https://nakanapie.pl/ksiazka/przedsiebiorstwo-holocaust
× 2
Jestem z Łodzi. Obecnie na terenie getto znajduje się miedzyinnymi wielki kościół. Przerażające było, to , że codziennie przez getto przejeżdżał tramwaj, namiastka wolności.. Polecam każdemu, kto odwiedzi Łódź, wybrać się trasom łódzkich Żydów
× 2
Komentarze (1)
Jeśli ktoś jest z Łodzi, to warto zrobić sobie spacer śladami łódzkiego getta.
Program obchodów 77 rocznicy likwidacji łódzkiego getta - 27 sierpnia 2021:
https://www.centrumdialogu.com/program-obchodow
Program obchodów 77 rocznicy likwidacji łódzkiego getta - 27 sierpnia 2021:
https://www.centrumdialogu.com/program-obchodow
× 2
/4ea73b6f023e377634cb7c9d54ea8606/n/zaplac-za-ksiazke-ile-chcesz)
/e1646a37cb40574dfe145dc73b5bee95/n/jak-odchudzic-swoja-biblioteke-czyli-minimalizm-w-wydaniu-ksiazkowym)
/28ce742821fac631b13c6557f7a27263/n/sinister-project-w-sluzbie-fantastyki)
/bae8c0e72e71bf228467918d692f0bd9/n/ksiazka-na-recepte-recepta-na-sukces)
/d97124d547b9d1c13c475dc8e03de026/n/finalowa-piatka-jubileuszowej-nagrody-kapuscinskiego)
/7470f58475f5c134833651ec06977e14/n/ludzki-umysl-jest-dla-mnie-jednym-z-cudow-swiata-wywiad-z-oktawia-sanga)
