Jakbyś kamień jadła

Dokument oferuje głęboko poruszające i refleksyjne spojrzenie na tragiczną rzeczywistość wojny w Bośni,
która miała miejsce w latach 1992-1995, była jednym z najtragiczniejszych i najkrwawszych konfliktów w Europie po II wojnie światowej.

Autor, poprzez swoje analizy i opisy, dotyka istoty ludzkiego cierpienia, nie ograniczając się jedynie do statystyk i wydarzeń historycznych, lecz koncentrując się na osobistych historiach tych, których życie zostało nieodwracalnie zmienione przez konflikt.

Styl Tochmana unika uproszczeń oraz jednoznacznych ocen, co jest istotne w kontekście tak skomplikowanych i bolesnych wydarzeń. Jego uwaga skupia się na emocjach i traumach ofiar, a także na różnych perspektywach stron konfliktu, co pozwala na stworzenie wielowymiarowego obrazu sytuacji. Taki sposób narracji angażuje czytelnika i skłania do refleksji nad przyczynami nienawiści oraz mechanizmami prowadzącymi do przemocy. Czytelnik staje się świadkiem indywidualnych tragedii, a towarzyszy mu świadomość, że za każdą liczbą kryje się ludzka historia.

Jednym z najważniejszych elementów książki jest postać antropolog Ewy Elwiry Klonowskiej, zaangażowanej w proces ekshumacji i identyfikacji ofiar. Jej działania nie tylko przywracają tożsamość zamordowanym, ale także dają nadzieję tym, którzy pozostają w niepewności. Tochman zadaje pytania o ludzką naturę - jak łatwo nienawiść może przekształcić ludzi w oprawców.

Książka zdaje się być również krytyką d...

Jest to znakomicie napisany reportaż. Doskonałe wyczucie miejsca i czasu, genialni rozmówcy i głos oddany nim właśnie, czyli osobom, które przeżyły masakry, które czekają na ciała bliskich. Autor musiał dużo czasu z nimi spędzić, zanim napisał te 150 stron, gdyż nie jest chyba tak łatwo ośmielić ludzi do mówienia o czymś takim. Poza tym, co ważne, autor oddaje też głos Serbom i pokazuje to co, po tych wojnach i podziałach zostało, zarówno po stronie ofiar, jak i oprawców. Najgorzej, że oprawcy nie czują się oprawcami. Wiadomo, jak w każdym takim zdarzeniu na świecie.
I tak jak w tym reportażu Tochmana, wydarzenia te podzieliły lokalne społeczności, często sąsiadów, a zadra ta tkwi w obu stronach. Porażające jest w książce to, jak widzą przeszłość Serbowie, których dotknęła recesja gospodarcza na skutek embargo gospodarczego ze strony Unii Europejskiej. I co gorsze, oni nie czują się kompletnie winni.... A przecież w innych rozdziałach ofiary z 'drugiej strony' mówią o tym, ze gwałcił były chłopak, zabijał znajomy ... Wszystko jest straszne i jak to powiedział na początku książki Tochman, takie powtarzalne.....
Straszne jest, że ofiary straciły wszystko, a po wielu latach czekają już tylko na odnalezienie zwłok: mężów, synów, córek..... Tysiące kobiet, które po wojnie muszą same zarabiać na życie, bo mężów i synów nie ma. Do tego ciągle na nowo wspominają tragedię.
Po wysłuchaniu tej książki, bo jej słuchałam jako audiobook, miałam wrażenie, że przez takie woj...

Od razu przyznam, że czytałem z przerwą (na dwa razy), bo nie przełknąłem setek ofiar. Kanonada wybitych szyb, granatów pod nogami, gwałt, wywozy mężczyzn do lasów, zbiorowe gwałty, pobite kobiety, rozdzielone rodziny i wieczny strach o to, czy sąsiad nie jest mordercą moich dzieci. Masowe gwałty, masowe zbrodnie i tak w kółko. Można oszaleć, jak wiele osób, które po wojnie miały problemy, by zacząć funkcjonować w społeczeństwie. Serbia przestała być państwem wolnym, zaczęła się nagonka na muzułmanów, ludzie boją się wracać do domów, które opuścili w popłochu lub w strachu przed organizacjami zbrodniczymi. Pojawiła się bieda, a liczni mężczyźni nie wychodzą z baraków, bo sądzą, że zostaną oskarżeni przez trybunał o to, że brali udział w bratobójczej wojnie albo byli świadkami niegodnych wydarzeń. Do tego kilka ciekawych tropów, że Stany Zjednoczone były wmieszane w misję, aby podzielić byłą Jugosławię i trzepać pieniądze na biednych kobietach ze Srebrenicy i pogrzebać w Potoczarach ludzi ,,zbędnych''. Tochman nie kalkuluje i wytacza ciężkie działa przeciwko zaniedbaniu ludzkich odruchów, ale na szczęście, są tacy, którzy nie wyjechali stąd, choć jaka tam przyszłość, skoro skutki wojny nadal są widoczne i nie ma porozumienia, a reszta świata nie wie, dlaczego wybuchła wojna domowa między Chorwatami, Serbami, Muzułmanami czy Bośniakami?

Wojna jest zawsze strasznym doświadczeniem. Co może być gorszego? Wojna, w której agresorem nie jest ktoś z zewnątrz, tylko sąsiad. Tego, co działo się w Bośni w latach 1992-1995 nie da się opisać słowami - przynajmniej ja nie potrafię. Taką próbę podejmuje Wojciech Tochman, który w prosty, pozbawiony emocji, ale bardzo sugestywny sposób nakreśla sytuację w tym kraju po konflikcie.

Nieraz mówi się o zezwierzęceniu kogoś. Uważam, że jest to bardzo krzywdzące określenie. Krzywdzące oczywiście dla zwierząt. Nie ma na świecie drugiej tak okrutnej i zapamiętałej w nienawiści istoty jak człowiek. Dlaczego serbscy mężczyźni nie pozwalają się fotografować? Boją się, że ktoś może w nich rozpoznać swojego oprawcę, gwałciciela. Myli się ten, kto sądzi, że wszyscy złoczyńcy zostali osądzeni. Nie - oni dalej żyją, pozakładali rodziny.

Po zakończeniu konfliktu kobiety stanęły przed trudnym zadaniem - musiały nie tylko odnaleźć się w nowej rzeczywistości, poradzić sobie z traumą, ale także odszukać i pochować bliskich (głównie mężczyzn). Nie było to łatwe zadanie - masowe groby, nieraz przenoszone, aby zatuszować zbrodnię, pomieszane szczątki. Pomagała im w tym doktor Eva Klonowski, która zajmowała się ekshumacjami.

Uważam, że każdy powinien przeczytać tę książkę. Żeby nigdy nie zapomnieć o tych niewinnych ludziach, którzy zginęli tylko dlatego, że należeli do innej nacji. Taka historia nie powinna się już nigdy powtórzyć, ale czy jakieś jej warianty nie dzie...

Świetnie napisany reportaż, wciągający, obrazowy, esencjonalny. Otwiera oczy i skłania do przemyśleń.

Reportaż Wojciecha Tochmana dotyka tematu konfliktu, jaki miał miejsce w latach 90-tych w Bośni i Hercegowinie. Konflikt ten odcisnął olbrzymie piętno na tych, którym udało się przetrwać.

Książkę czyta się szybko, nie tylko z racji małej liczby stron ale też dlatego, że jej treść jest interesująca. Jednak jest to jedna z tych książek, których lektura nie należy do łatwych, lekkich i przyjemnych. Reportaż Tochmana niesie ze sobą olbrzymie pokłady cierpienia, głodu, strachu, a także gwałt i niepewność o jutro. Mamy tu kobiety, które straciły ukochanych mężów i dzieci. Ludzi poszukujących swoich bliskich pośród kości. To szara, surowa rzeczywistość tej wojny.

Jedną z opisywanych w reportażu osób jest Ewa Klonowski. Kobieta, która jest antropologiem i dokonuje szczegółowych oględzin każdej kości. To w tych opisach najbardziej można dostrzec jak wielką szkodę może wyrządzić wojna.

Autor opisuje sytuacje i mieszkańców między innymi z miast: Mostar, Prijedor, Srebrenica, Tuzla, Sarajewo, Sokolac, Navesinje, Presjeka, Rizvanowić. Każdy rozdział rozpoczyna się mapą Bośni i Hercegowiny. Na każdej z tych map zaznaczono tą miejscowość, o której jest mowa w treści rozdziału. Plusem jest kilka czarno-białych fotografii, które ilustrują opisywane osoby, miejsca, sytuacje lub rzeczy.
Kolejną zaletą są krótkie podrozdziały, dzięki czemu reportaż ten czyta się jeszcze szybciej i chętniej.
Jedynym minusem było dla mnie kilka ostatnich podrozdziałów, kt...