Komendant „Bury”. Biografia kpt. Romualda Adama Rajsa „Burego” (1913–1949)

Biografia kpt. Romualda Adama Rajsa „Burego”, dzięki szerokiej kwerendzie źródeł i rzetelnej analizie archiwaliów przeprowadzonej przez autora, prezentuje nowe fakty, które są niezwykle istotne m.in. dla odtworzenia przebiegu pacyfikacji pięciu wsi białoruskich, przeprowadzonej przez plutony 3. Wileńskiej Brygady NZW. Autor rekonstruuje rozkazodawstwo „Burego” dotyczące tych działań, analizuje zakres jego odpowiedzialności za ich przebieg. Wiele miejsca poświęca powodom pozbawienia życia 30 białoruskich furmanów pod Puchałami Starymi 31 stycznia 1946 r. Michał Ostapiuk odtwarza mechanizm, który doprowadził do aresztowania „Burego”. Ponadto analizuje zachowanie kpt. Rajsa w czasie śledztwa i procesu. Stawia nowe pytania oraz hipotezy badawcze dotyczące okoliczności przebiegu akcji pacyfikacyjnej, podjętej przez pododdziały 3. Wileńskiej Brygady NZW w Zaleszanach, Wólce Wygonowskiej, Szpakach, Zaniach i Końcowiźnie. W książce zaprezentowano kulisy aresztowania przez UB ukrywającego się „Burego”. Autor przeprowadził wnikliwą analizę przebiegu śledztwa dotyczycącego sprawy „Burego”. Warto podkreślić, że autor w bezwzględny sposób rozprawia się ze stereotypem: Białorusin – komunista. Wykazuje, że linia konfliktu między podziemiem niepodległościowym a częścią ludności białoruskiej nie przebiegała na gruncie wyznania czy też narodowości. Osią konfliktu był stosunek do idei niepodległego bytu państwa polskiego. Michał Ostapiuk nie ograniczył się do drobiazgowej analizy najbardziej „kontrowersyjnych” wątków biografii kpt. Rajsa. Szczegółowo odtworzył całość życia „Burego”, poczynając od młodzieńczych czasów, aż do chwili, w której jego życie przerwała kula wystrzelona w tył głowy przez komunistycznego oprawcę w białostockim więzieniu. Publikacja w ramach centralnego projektu badawczego IPN „Podziemie niepodległościowe w Polsce 1944–1956”. SPIS TREŚCI Wstęp 1. Roma (1913–1939) Środowisko rodzinne „Małoletniak” Konny zwiadowca 2. W wileńskiej konspiracji (1939–1943) Początki działalności konspiracyjnej Sowieci w Wilnie Wilno pod niemiecką okupacją Wsypa 3. Partyzant (1943) Oddział Lotny im. Króla Bolesława Chrobrego Szkoleniowiec Pierwsze boje Pucz 4. „Szturmowcy” podporucznika „Burego” (1944) Mikuliszki O współpracy, której nie było Partyzanckie boje Litewski korpus Powstanie wileńskie 5. Na Białostocczyźnie (1945) Podporucznik Jerzy Góral 2. szwadron 5. Wileńskiej Brygady AK Partyzancka szkoła „Burego” W Narodowym Zjednoczeniu Wojskowym Pogotowie Akcji Specjalnej NZW Urlop 1945 r. 6. Szef PAS (1946) Hajnówka Białorusini powiatu bielskiego Zaleszany i Wólka Wygonowska Sprawa wozaków Szpaki Zanie Końcowizna 7. Trudny czas (1946–1949) Ostatnie bitwy „Cudzik” i „Bohdan” Śledztwo Proces Zakończenie Wykaz skrótów Bibliografia Indeks osób