Las zbliża się powoli. Kto po wojnie mordował w Dębrzynie

"Las zbliża się powoli" porusza mnie tym bardziej, że mieszkam w okolicy miejsc, o których pisze Hetman. Podoba mi się podejście autora do opisywanych tematów - szuka, drąży, stara się zrozumieć. Nastawia się na opisanie zjawiska, a nie rzucanie oskarżeń, nie rości sobie prawa do bycia strażnikiem moralności, co jest częstym grzechem współczesnych pisarzy. Takich "Dębrzyn" jest w Polsce wiele - zasadne jest więc pytanie postawione na początku książki: czy po tylu latach, gdy oprawcy już dawno nie żyją, warto rozdrapywać stare rany? Odpowiedź może być tylko jedna: tak, dla pamięci ofiar oraz dla przestrogi na przyszłość.

Las, do którego starsi ludzie boją się wchodzić. O którym praktycznie nikt nic nie wie, a sekrety spoczywają bezpiecznie w grobach. Tych na cmentarzu przy parafii oraz tych, jakimi usiany jest las. Nikt nie wie, ile osób zostało w nim zabitych i kim właściwie byli sprawcy. Nikt nigdy nie został za to ukarany i nie poniósł konsekwencji. A o historiach ludzi, którzy wracali z przymusowych robót i zostali zamordowani od lat wspomina się jedynie szeptem.

Hetman nie jest pierwszym, kto próbuje przywrócić pamięć tych okropnych wydarzeń, ale robi to wyjątkowo wnikliwie. Dociera do wszystkich dostępnych informacji, nikogo nie ocenia i pozostawia swoje własne poglądy oraz uczucia poza tekstem. Dzięki temu autor stworzył kolejny dobry reportaż o zbrodniach przeszłości i kolejny raz czytałam jego pracę z ogromną przyjemnością. Lekkie pióro, duży szacunek dla rozmówców i potraktowanie tematu z łagodnością, ale bez spłyceń — oto, do czego już mnie przyzwyczaił.

„Las zbliża się powoli. Kto po wojnie mordował w Dębrzynie" mówi o zbrodniach na braciach wracających do domu, ale skupia się też na zmowie milczenia, nieudolnych śledztwach i historii miejscowości wokół Dębrzyna. Jest o tym, jak wyglądała codzienność w sąsiedztwie z wojskiem niemieckim, a potem rosyjskim. O odnajdywaniu kości wśród drzew przez dzieci i kłamstwach dorosłych. O traumie powojennej. Hetman bowiem w żadnym razie nie idzie na skróty. Nie spłyca problemów i stara się ugryźć je z każdej strony. I je...

Rafał Hetman tym razem w Dębrzynie, gdzie na pniach sosen ktoś maluje białe krzyże, ktoś pamięta, o tym, co skrywają pod ziemią korzenie i ktoś chce, aby inni pamiętali. Z tą pamięcią autor ma kłopot, bo aby odtworzyć „przebieg wypadków”, jakkolwiek prokuratorsko to brzmi, sięgnąć musi nie tylko do ipeenowskich archiwów, ale przede wszystkim przekonać do zwierzeń mieszkańców miasteczka. Nic nie jest tu łatwe, niczego nie da się wyjaśnić - poszukiwania autora przypominają błądzenie po lesie nocą, bez nadziei na znalezienie wyjścia z mroku.

Wracających z wojennej zawieruchy „ktoś” wyciąga z zatrzymanego na bocznicy pociągu, ściga przez las, przez pola; dla pierzyny, wypchanej łachami walizki, kurtki z zachodu, ciepłego płaszcza, a może złotego pierścionka. Ktoś coś widział, zaledwie cienie, światło latarki, inny ktoś słyszał wołania o pomoc – sąsiad wie wszystko najlepiej, ale boi się, nie doniesie, nie zawiadomi. Z czasem w lesie zabieleją czaszki, zagruchotają kości. Sęk w tym, że to nie zły okupant jest katem ani dziki najeźdźca ze wschodu, tylko nasz to oprawca, swojski morderca, złodziej spod domu, znajomek, dziadek. Rafał Hetman doskonale oddaje targające myślami mieszkańców sprzeczne uczucia, wstyd i zaprzeczanie, niełatwe do rozstrzygnięcia wątpliwości. Ratuje strzępki wygasających wraz z upływem czasu opowieści świadków tamtych dni.

Straszliwa myśl o zbrodni nie pozwala o sobie zapomnieć, wrasta w pokolenia, w pamięć młodych...