Recenzja książki Profesor Stoner

Książka napisana i dziejąca się w XX wieku przedstawia historię życia zwykłego człowieka w konwencji XIX wiecznej powieści realistycznej. Tytułowym bohaterem jest milczący, introwertyczny, wrażliwy mężczyzna pochodzący z farmerskiej rodziny, przyzwyczajony do ciężkiej pracy i do minimalnej ilości słów. W czasie studiów odkrywa literaturę i właśnie w tej dziedzinie odnosi sukcesy naukowe. Dostaje posadę na uniwersytecie, zakochuje się w kobiecie oziębłej, tworzą razem smutne i nieszczęśliwe małżeństwo. Stoner kompletnie poddaje się apodyktycznej i pustej żonie, jednej z tych kobiet, które mają naturalną zdolność wpędzania wrażliwych mężczyzn w poczucie winy. Żona kompletnie nie rozumie ani jego, ani jego pracy, chce błyszczeć, chce mieć kasę, a facet zasuwa jak koń. Przypadek wcale nierzadki w wielu małżeństwach...

A potem jeszcze dochodzą kłopoty w pracy, oddalenie się od córki, brutalnie przerwany szczęśliwy epizod miłosny. Ma się wrażenie, że szanowny autor spuszcza na Stonera wszystkie nieszczęścia, jak na biblijnego Hioba, a ten znosi swój los z niezwykłą, czasami denerwującą pokorą.

Z tego względu książka ma dla mnie wymowę smutną, wręcz melancholijną, zmuszony ją byłem czytać/słuchać z przerwami by jej ponury nastrój mi się nie udzielił. W tym sensie przypominała mi raczej XIX wieczną literaturę rosyjską z jej pesymizmem i nihilizmem niż rzecz amerykańską ze zdrowym optymizmem i happy endem. Niemniej muszę przyznać, że dla paru moich znajomych nie brzmiała tak pesymistycznie, może to tylko moje skrzywienie...

To proza wysokiego lotu z wysmakowanym stylem, oszczędnym i pięknym językiem, ale powtarzam: wymowa książki jest dla mnie bardzo pesymistyczna: jesteśmy pyłkiem na tej ziemi, przychodzimy i odchodzimy w bólu i znoju, a w międzyczasie cierpimy.

W zupełnie niepotrzebnym wstępie (to winno być posłowie!) John McGahern dokonuje streszczenia powieści, jak gdyby przygotowując amerykańskiego czytelnika do jej posępnej treści. Lepiej pominąć ów wstęp na początku lektury i przeczytać go na końcu.

Audiobook jest dobrze czytany przez Janusza Zadurę.