Wybrane materiały ideologiczne i propagandowe Syjonistyczno-Socjalistycznej Partii Robotniczej Poalej Syjon-Hitachdut recenzja

Jak wskazuje tytuł, książka zawiera wybór materiałów ideologicznych i propagandowych Syjonistyczno-Socjalistycznej Partii Robotniczej Poalej Syjon-Hitachdut (dalej: S-SPRPS-H).

Będąca efektem badań naukowych pozycja przybliża czytelnikowi tło historyczne, okoliczności powstania i założenia programowe wskazanej partii politycznej, jej ideologię i stanowisko wobec współczesnych jej zjawisk społecznych i politycznych, na co składa się wieloaspektowy klucz doboru źródeł i klarowny sposób ich prezentacji.

Kto zatem spodziewa się (i obawia) li tylko „suchej” literatury faktu w postaci stenogramów sprawozdań i protokołów z posiedzeń, liczbowych zestawień, danych statystycznych, bądź zawiłych dywagacji odnośnie do różnic programowych pomiędzy poszczególnymi ugrupowaniami politycznymi, czy też (co zawsze jest bardziej skomplikowane) ich wewnętrznymi frakcjami i odłamami – srodze się zawiedzie. Autor wprowadza oczywiście czytelnika na ten teren w pierwszym rozdziale swojej pracy, prezentującym podstawowe dane na temat syjonizmu i żydowskich partii politycznych w Polsce od 1945 do 1950 roku. Dzięki temu czytelnik może opisywaną partię S-SPRPS-H wyłuskać spośród innych i umiejscowić na mapie politycznej powojennej Polski. Natomiast różnorodność zaprezentowanej w kolejnych rozdziałach dokumentacji powoduje, że pozycja wykracza daleko poza wąskie rozumienie zestawienia materiałów źródłowych dotyczących danej tematyki, co daje efekt bardzo atrakcyjny dla czytelnika.

Wybór dokumentacji jest różnorodny i przekrojowy. Znajdujemy tu zatem teksty urzędowe partii – statut organizacyjny, korespondencja z organami administracji polskiej, dokumenty związane z zakończeniem działalności partii (dokumentacja ta zawarta jest w rozdziałach III i VIII). Króluje jednak publicystyka, konieczna dla przedstawienia ideologicznych założeń i propagandowej działalności partii. Wśród niej wyróżniają się eseje o dużej zawartości faktograficznej, jak np. ten o Dow Ber Borochowie, twórcy lewicowego odłamu syjonizmu, nieprzypadkowo umieszczony na początku rozdziału II – to w końcu od Borochowa wszystko się zaczęło.... Bezcennym wkładem źródłowym są fragmenty wspomnień i pamiętników o szerokim spektrum tematycznym – a zatem pamiętniki pierwszych osadników w Palestynie, opisy życiorysów konkretnych osób, bądź zdarzeń z ich udziałem (np. tekst o Władysławie Broniewskim), ale też wspomnienia z Holocaustu. Pojawiają się także teksty literaturoznawcze, w postaci interpretacji twórczości poetyckiej Szaula Czernichowskiego i Chaima Nachmana Bialika. A skoro mowa o poetach, pojawia się także interesująca niespodzianka w postaci literatury pięknej – poezji wojennej. I wreszcie fragmenty reportaży – również o bardzo szerokim zakresie tematycznym. Wyróżnia się wśród nich przepiękne opowiadanie-reportaż Boticho o młodym polskim sportowcu żydowskiego pochodzenia, biorącym udział w wojnie domowej w Hiszpanii.

Na szczególne zainteresowanie zasługują materiały dotyczące sytuacji w Palestynie i w ruchu syjonistycznym przed powstaniem państwa Izrael (zebrane w rozdziale IV) oraz po jego powstaniu (rozdział VI). Zawarte są w nich m.in. wspomnienia pierwszych osadników, rys historyczno-geograficzny tych terenów, założenia polityki agrarnej nowego państwa. Przy okazji czytelnik dowiaduje się, jaki był stosunek S-SPRPS-H do działań politycznych w tym zakresie innych państw, szczególnie Anglii i USA, jak i działań pozostałych izraelskich partii politycznych, odmiennych programowo. Jak można się domyślić, każde ugrupowanie uważało, że wie lepiej od pozostałych, co jest najlepsze dla młodego państwa.

Publicystyka propagandowa dotyczy nie tylko sytuacji w Palestynie, czy sporów o charakter syjonizmu jako ruchu narodowego, oczywiste, że odnosi się także do Holocaustu. Nie powinien dziwić zatem np. esej na temat analogii walczącego Getta Warszawskiego do walczącej Palestyny. Jednocześnie z materiałów wynika, że linia programowa S-SPRPS-H w sposób naturalny ciążyła ku powojennym komunistycznym władzom Polski, kierując ostrze propagandy przeciw „przedwojennej reakcji”.

Najbardziej wstrząsające są, co chyba oczywiste, wspomnienia Holocaustu. Arcyciekawe jest w tym kontekście wspomnienie o nieznanym mi wcześniej zupełnie Adamie Parapurze, pracowniku szpitala, który przez całą okupację pomagał Żydom zamkniętym w getcie, jak i ukrywającym się po aryjskiej stronie. Przeżył wojnę, lecz zmarł w 1946 roku na gruźlicę.

Sposób przedstawienia materiałów jest przede wszystkim naukowo obiektywny. Poza wstępem i wspomnianym już rozdziałem pierwszym, praca składa się wyłącznie z dokumentów źródłowych. Sposób ich prezentacji bardzo jest przy tym przystępny dla czytelnika, uporządkowany i usystematyzowany tematycznie w kolejnych rozdziałach. Autor z wielką wprawą przemieszcza się przez zebrane materiały, zapewniając ich szeroki zakres tematyczny, w żadnym momencie nie traci jednocześnie z pola widzenia głównego tematu swojej pracy – wszystkie dokumenty oscylują wokół S-SPRPS-H-owskiego spojrzenia na rzeczywistość.

Przed lekturą książki miałam przyjemność przeczytać kilka artykułów Autora opublikowanych w Almanachu Historycznym i na portalu Historykon.pl. Autor operuje lekkim piórem, fakty opisuje barwnie i ciekawie, zachowując przy tym wszystkie kryteria naukowego obiektywizmu. Podtytuł książki – Przyczynek do badań nad lewicą syjonistyczną w pierwszych latach powojennej Polski (1944/45 – 1949/50) wskazuje, że Autor dopiero się rozkręca i popełni jeszcze kolejne prace o tematyce będącej przedmiotem Jego badań naukowych.

Pozycja zawiera bogatą bibliografię, liczne przypisy odsyłają do źródeł i literatury pozwalającej poszerzyć wiedzę na wybrany temat. Autor wykonał mrówczą wręcz kwerendę naukową, docierając do źródeł mało znanych, bądź trudno dostępnych. Książka jest bardzo estetycznie wydana, napisana czcionką przyjazną dla oka.

Praca Autora stanowi bardzo cenne źródło wiedzy zarówno dla zawodowych historyków i studentów historii, jak i dla czytelników chcących poszerzyć swoją wiedzę w opisywanym przedmiocie.