Niemiecki czołgista na froncie wschodnim recenzja

22 czerwca 1941 r., z rozkazu Adolfa Hitlera, rozpoczęła się realizacja największej ofensywy militarnej w historii, angażującej ponad 3 miliony niemieckich żołnierzy, tysiące czołgów i samolotów. Niemiecka strategia opierała się na szybkich i głębokich uderzeniach zmechanizowanych formacji pancernych, wspieranych przez potężne naloty Luftwaffe, mających na celu zniszczenie radzieckich sił i zdobycie kluczowych miast oraz centrów przemysłowych. Jednym z żołnierzy biorących udział w tych walkach był porucznik Friedrich Wilhelm Sander, dowódca czołgu w 11. Pułku Pancernym Wehrmachtu. Jego jednostka, w składzie Grupy Armii Północ, stoczyła ciężkie boje na nowo powstałym froncie wschodnim. Książka „Niemiecki czołgista na froncie wschodnim. Dziennik dowódcy” to zapis jego doświadczeń, które znakomicie odzwierciedlają kondycję niemieckiego żołnierza w wojennej rzeczywistości.

Autor dziennika, który ukazał się w serii „Sekrety historii” dzięki Wydawnictwu RM (w przekładzie Ignacego Kurowskiego), nie wziął udziału w agresji na Polskę, nie walczył też w krajach Beneluksu i we Francji, ale w latach 1941-1942 uczestniczył w realizacji operacji "Barbarossa" i "Zimowy Sztorm". Przedmowa, którą napisał brytyjski historyk i pisarz, Roger Moorhouse, dostarcza czytelnikowi krótkich, ale konkretnych informacji także o wcześniejszych losach Sandera – dzieciństwie, latach młodości i początkach kariery wojskowej. Wstęp starannie opisuje oryginalne źródło, tradycję spisywania pamiętników w Niemczech oraz zasady, jakich musieli przestrzegać żołnierze walczący na froncie. Sander szczęśliwie tych zasad nie respektował, co podnosi znacznie wartość jego relacji. Cały dziennik podzielony jest na 5 rozdziałów, obejmujących kilku lub kilkunastomiesięczne jednostki czasu, nie zawsze następujące po sobie. Zapiski zaczynają się w kwietniu 1938 r., a kończą w grudniu 1943 r. W publikacji warto docenić mapy szlaku bojowego 6. Dywizji Pancernej i przebiegu operacji „Zimowy Sztorm”, wstępy do każdego z rozdziałów, przybliżające sytuację na froncie, przypisy z wyjaśnieniami ważniejszych terminów i zwrotów oraz, znajdującą się na końcu książki, tabelę ze stopniami wojskowymi stosowanymi w Wehrmachcie.

Przeżycia z frontu dowódcy Panzera 35(t) napisane są niezwykle sugestywnie, co sprawia, że czytelnik z łatwością może wyobrazić sobie trud i emocje, które towarzyszyły żołnierzom podczas kampanii na froncie wschodnim. Autor posiada nie tylko dar wnikliwej obserwacji otoczenia, ale i umiejętność pisania o własnych doświadczeniach w sposób klarowny, a czasem, mimo całej grozy i powagi sytuacji, ze szczyptą humoru. Dziennik uzmysławia, jak bardzo umysł żołnierzy niemieckich przesiąknięty był nazistowską ideologią i teorią ras. Poczucie wyższości w opiniach Sandera na temat czerwonoarmistów (traktuje ich z pogardą, nazywa bydlętami lub świniami) dowodzi ukształtowanego już światopoglądu, determinacji w osiąganiu celów postawionych przed narodem niemieckim i wiary w słuszność idei głoszonych przez wodza. Ale i jemu zdarzały się momenty kryzysu, lęku, krytyka przełożonych za chaotyczny odwrót i wątpliwości czy armia niemiecka jest wystarczająco silna, a cała kampania na froncie wschodnim zakończy się powodzeniem. Autor pisze:

Prowadzenie dziennika stanowiło dla jego autora sposób radzenia sobie z przygnębiającą rzeczywistością i szansę na lepsze zrozumienie rozgrywających się na jego oczach wydarzeń. Najciekawsze i jednocześnie najbardziej przerażające są te jego fragmenty, które opisują działania bojowe Dywizji Pancernej. Chwilami Sander czyni to niezwykle drobiazgowo, barwnie relacjonuje szczegóły każdego natarcia. Wie, jak z prowadzonej operacji wydobyć to, co dramatyczne, przemawiające do wyobraźni. Przywołuje słowa, które padają z ust jego towarzyszy, oddaje emocje, często korzysta z przenośni i porównania. Pisze o pocisku urywającym dłonie żołnierza, a chwilę później dostrzega motyle krążące wokół czołgu. Można powiedzieć, że w tych nadzwyczajnych okolicznościach, w jakich powstawał dziennik, ujawnił się talent pisarski Friedricha Sandera. Opis wydarzeń jest na tyle plastyczny, że z powodzeniem mógłby zostać przekuty w scenariusz filmowy. Autor zapisków potrafi też wyciągać słuszne wnioski – wie, że niemieckie atuty w postaci ducha walki, morali i umiejętności mogą okazać się zbyt słabe w obliczu potęgi przemysłu i zasobów ludzkich Związku Sowieckiego.

Niestety, niewiele znajdziemy w dzienniku wzmianek o Polsce i Polakach. W czasie inwazji na Polskę Sander służył w batalionie uzupełnień pułku i w jego notatkach nie ma żadnych informacji na ten temat. W listopadzie 1942 r., w drodze na front, przejeżdża jednak przez Warszawę, która wydaje mu się szara i brudna, nosząca ślady walk z 1939 r. Zwraca uwagę na chaos architektoniczny w stolicy Polski i zaniedbane okolice Wisły. „Tutejszy krajobraz ma w sobie coś smutnego” – notuje dowódca.

Tym, co czyni „Niemieckiego czołgistę na froncie wschodnim” publikacją godną uwagi jest perspektywa, z jakiej śledzimy działania jednostki porucznika Sandera. Autor książki osobiście doświadczał niedogodności (niskie racje żywnościowe, zła pogoda, chmary owadów, przestarzały sprzęt) i okrucieństw, jakie niesie ze sobą wojna. Widział śmierć własnych towarzyszy, sam wielokrotnie się o nią ocierał. To jego punkt widzenia (nie generała czy ministra, który nie doświadczał żołnierskiego żywota) będzie szczególnie cenny, zarówno dla historyka, jak i każdego czytelnika chcącego poznać prawdziwe oblicze wojny. Choć trzeba też przyznać, że w obawie przed sądem wojennym, zdarza się Sanderowi pomijać niektóre fakty, świadczące na niekorzyść armii niemieckiej i jej dowódców.

Książka stanowi wartościowe źródło historyczne, nie pisane dla celów propagandowych. Relacjom z walk frontowych towarzyszą szczere refleksje na wiele tematów. Trwoga o własne życie idzie w parze z poczuciem misji do spełnienia w imię narodowoscjalistycznych ideałów. Friedrich Sander odsłania przed czytelnikiem swój świat, młodego, ambitnego oficera Wehrmachtu. Zaangażowanego politycznie, ale i nie stroniącego od uwag krytycznych pod adresem niemieckich dygnitarzy. To świat pełen przemocy i cierpienia, którego na froncie wschodnim doznawały obie strony konfliktu. Dziennik pozwala również zrozumieć psychologiczne aspekty wojny, w tym strach, stres, upadające morale i determinację żołnierzy, którzy musieli stawiać czoła zarówno wrogowi, jak i niesprzyjającemu środowisku. Dzięki relacjom Friedricha Sandera mamy unikalny wgląd w realia walk prowadzonych na froncie wschodnim II wojny światowej i postawy żołnierzy niemieckich.

W ramach podsumowania warto przytoczyć znamienne słowa autora dziennika:

Ktoś taki jak Friedrich Sander, ktoś, kto przeszedł drogę przez piekło, najpełniej pojmie znaczenie tych słów.

Książka z Klubu Recenzenta serwisu nakanapie.pl.