Recenzja książki Najdalsze Kresy. Ostatnie polskie lata

Najbardziej odkrywcze, pod względem kulturowym i historycznym, podróże mogą zostać zrealizowane całkiem blisko obecnych granic Polski. Osobiście, ze szczególnym sentymentem wspominam wizyty we Lwowie, w Wilnie i w Kijowie w czasach studenckich ponad 10 lat temu. Wówczas panowała też moda na wyprawy na Krym, ale niestety nigdy tam nie dojechałam i tamte strony pozostały w sferze moich marzeń, podobnie jak Białoruś, gdzie miałam dotrzeć wiosną 2020. Aktualnie, gdy możliwość wyjazdów na wschód Europy stała się mocno ograniczona, najdalsze Kresy i losy Polaków w tych zakątkach, intrygują jeszcze bardziej, niż przedtem.

Z pomocą, dla niepokornej duszy czytelnika-podróżnika, przychodzą Sławomir Koper i Tomasz Stańczyk z serią wspaniałych książek poświęconych Kresom Wschodnim wraz z dużymi ośrodkami polskości na wschodzie m.in. Kijów, Odessa, Petersburg, Mińsk. W dwóch pierwszych tomach autorzy skupili się na historii Lwowa i Wilna, w trzecim uwzględnili całe Kresy Wschodnie, a w najnowszym, czwartym tomie, dopełnili obraz przedstawiając wątki historyczne związane z Polakami zamieszkującymi tereny wschodnie poza granicami II Rzeczypospolitej i ich rolą w społeczeństwie tamtych czasów.

„Najdalsze Kresy – ostatnie polskie lata” w wyjątkowo przystępny sposób przeplata trudne, w ogromnym stopniu krwawe, wątki polityczno-historyczne z rozdziałami zawierającymi charakterystyki majątków zacnych rodów szlacheckich i książęcych oraz zwięzłe biografie wielkich twórców polskiego pochodzenia jak np. Karol Szymanowski, Tamara Łempicka, Jarosław Iwaszkiewicz, ale i tych mniej znanych np. Władysława Chorodeckiego, z okresu ich całego lub części życia na wschodzie. Każdy rozdział uzupełniono szczegółową bibliografią, co stanowi dla mnie dodatkowy atut zapewniający kolejne tytuły do zgłębiania tematyki kresowej.

Autorzy Koper i Stańczyk niezawodnie przypominają na łamach swojej publikacji o złożoności społeczeństwa Europy wschodniej z początku XX wieku, o tym jak ze względu na mnogość wyznań i obyczajów, znacząco różniło się od współczesnego. Z rozdziału o miejscu narodzin Jarosława Iwaszkiewicza, w wielonarodowej i wielowyznaniowej dawnej gminie Kalnik, szczególnie zapadła mi w pamięć wzmianka o tamtejszych świątyniach. Znajdowały się tam: „cerkwie, żeński klasztor prawosławny, zbór ariański, synagoga i karaimska kenesa (…) w Kalniku nie było świątyni katolickiej”. Wzmianki tego rodzaju sprawiają, że pragnę przyjrzeć się z bliska tamtej rzeczywistości, tamtemu światu. Dzięki książce „Najdalsze Kresy – ostatnie polskie lata” mogłam tam spędzić choć kilka wzbogacających w wiedzę godzin.