Katar recenzja

Do tej krótkiej powieści naszego mistrza science fiction powróciłem po wielu latach, słuchając audiobooka wspaniale interpretowanego przez Krzysztofa Gosztyłę.

Punktem wyjścia opowieści jest seria tajemniczych zgonów zachodnich turystów w Neapolu, która jest przedmiotem prywatnego śledztwa narratora książki, ale tak naprawdę ważniejsze są rozważania filozoficzne. Oto mówi Lem, że naszym życiem rządzi probabilistyczne prawo wielkich liczb, a my wciąż szukamy w tym sensu, przyczyny i skutku. Teza to nienowa: każdy wygrany w Totolotka, myśli, że to wynik szczęścia lub intuicji, a tak naprawdę mamy do czynienia z realizacją prawa wielkich liczb: gdy grają miliony, to ktoś w końcu musi wygrać.

Ciekawsza w książce Lema jest inna sprawa. Stary mistrz opowiada nam o tym, że pewne rzeczy zdarzające się przypadkowo, są splotem tak wielu zbiegów okoliczności, iż nie jesteśmy w stanie tego ogarnąć, więc szukamy prostych, ale błędnych wyjaśnień. Umysł ludzki ma bowiem taką własność, że wszędzie szuka prostych związków przyczynowo-skutkowych, nie akceptując idei losowości, przypadkowości.

Ciekawe, że Lem pisząc tę książkę 50 lat temu, wspomniał o komputerach, które już wtedy przetwarzały dane, ale powoli i opornie. Obecnie, w czasach big data i superwydajnych komputerów, zagadka śmierci zachodnich turystów w Neapolu, która wynika ze splotu zbiegów okoliczności, mogłaby być rozwiązana szybko i sprawnie.

W sumie bardzo ciekawe byłoby się dowiedzieć, co Lem sądzi o obecnych czasach big data, wszechogarniającej inwigilacji i upadku prywatności, pisał o tym między innymi Elsberg w 'Zero' ale jestem pewien, że nasz nieodżałowany mistrz dałby dużo głębszą i ciekawszą diagnozę.

Oczywiście książka składa się nie tylko z rozważań filozoficznych, sporo jest w niej sensacyjnych momentów, na przykład znakomicie opisana scena zamachu terrorystycznego na lotnisku. Poza tym świetnie Lem opisuje stan bohatera po zażyciu środków halucynogennych, wykorzystał tu pewnie własne doświadczenia po zażyciu psylocybiny (pisze o tym Agnieszka Gajewska w biografii Lema).

Na podkreślenie zasługuje wspaniały styl Lema. Można się nim napawać, mało kto teraz pisze taką polszczyzną.

Mimo wielu dłużyzn książka wciąż intryguje i prowokuje do przemyśleń. Głębi dodaje jej wspomniana już wspaniała interpretacja Krzysztofa Gosztyły.