Opowieści ze świata mrówek recenzja

Przygodę życia w nauce może zbudować chyba wyłącznie pasja, ciężka praca i cierpliwość. Przez niemal osiem dekad Edward O. Wilson zgłębiał świat mrówek. Zaczął jako dziecko w przedwojennej Alabamie od buszowania na pobliskich łąkach. Widział dużo, był wszędzie, odkrył sporo i wiedzą biologiczną dzielił się w licznych publikacjach. Jego ostatnia książka „Opowieści ze świata mrówek” to piękna i bogata fascynującymi treściami opowieść przyrodnicza o życiu dziesiątek gatunków mrówek, które taksonomiczną liczebnością deklasują gromadę ssaków. Hodują grzyby, zajmują się rolnictwem, potrafią dorosłemu człowiekowi zaaplikować wielotygodniową chorobę, trudnią się niewolnictwem, a ich samce stanowią właściwie wyłącznie zbiorniki na plemniki. Książka jest połączeniem elementów autobiografii, opisu procesu poszukiwania rozwiązania zagadek myrmekologii i ciekawostek, które zdumiewają początkującego ‘mrówko-hobbystę’. Z reguły mi taka mieszanka przeszkadza w jednym tekście. Ale wartość tego tekstu wynika m.in. z faktu, że takie przeplatanie narracji jest w nim akurat dodatkowym atutem.

Piękno opowieści można podsumować prosto – musiałem sobie dawkować kolejne rozdziały, by za szybko nie skończyła się przygoda. Wilson potrafi przykuć uwagę, wciągnąć czytelnika w detale opisami, które nikogo nie pozostawią obojętnym. Badania nad chemiczną komunikacją, mechanizmami orientacji w przestrzeni, sposobami utrzymywania w ryzach kastowej struktury czy gama morfologicznych adaptacji, po brzegi wypełniają tę niewielką książkę. Wilson nie musi nic udowadniać, silić się na łatwy poklask, skoro dysponuje magnetyzmem niesłabnącej pasji poznawczej. A to akurat jest bardzo zaraźliwe – aż chce się przejść w pozycję horyzontalną i rozpocząć samodzielne obserwacje świata, który w skali człowieka umyka uwadze!

Długa życiowa perspektywa pozwoliła Wilsonowi z ogromnego doświadczenia zbudować pogłębione obserwacje bogactwa ekosystemów, które w przypadku mrówek zaprowadziły go do nieoczywistego wniosku, który musi deformować sens powierzchownych powiedzeń w stylu ‘pracowity jak mrówka’ (*). Specjalizacja ewolucyjna prowadząca do statusu superogranizmu, zapewniła sto milionów lat sukcesu tej owadziej rodziny, którą trzeba najpierw zrozumieć, by ostrożnie budować analogie z innymi kladami. Tym jednym dłuższym cytatem chciałbym pokazać, jak Wilson sprawnie, jednoznacznie i w punkt ustanawia kontekst korzystając z socjobiologicznego namysłu interdyscyplinarnego:

Wspomniane ciekawostki. Jest ich bardzo dużo i spełniają dobrze przemyślaną rolę ustanowienia ram dla zmienności etologii i morfologii mrówek. Ograniczę się do przywołania jednego faktu (by frajdę z lektury pozostawić innym), kontynuując wątek z cytatu. Królowa mrówek grzybiarek przez całe długie (nawet 15-letnie) życie przechowuje w organizmie do 300 mln plemników, które sukcesywnie uwalnia by powołać na świat kolejne samice, których liczebność może osiągnąć jakieś 200 milionów. Gdyby podobnie wyglądało ludzkie życie intymno-prokreacyjne – jak bardzo inaczej funkcjonowałaby gospodarka i bytowanie Homo sapiens! Profesor w kilku urokliwych przykładach codzienności myrmekologa pokazał, jak subtelna i twórcza musi być specyfika odsłaniania tajemnic życia konkretnych gatunków. W z reguły kilkumilimetrowym ciele owada należy na przykład wykryć miejsce produkcji konkretnych feromonów, wyekstrahować ich minimalne ilości i przetestować działanie na konkretnej społeczności. Tak uczymy się owadziego języka obfitującego w tropy obce naszemu gatunkowi.

Świat mrówek jest niebezpieczny (jeśli skupić się na konkretnym osobniku), nastawiony na zbiorowy sukces i wciąż nie w pełni poznany. Wilson do książki wybrał drobny wycinek posiadanej o nich wiedzy. Z dystansem obiektywnego badacza i jednocześnie nieukrywaną fascynacją, odmalował niezbędny biologicznie poziom życia ziemskiego; taki porządkujący wiele składników ekosystemów – od tropików po tundrę.

„Opowieść ze świata mrówek” zawiera trochę zdjęć z kolekcji autora i przede wszystkim bardzo pomocne rysunki morfologii różnych gatunków mrówek. Niestety wydawnictwo CCP, zgodnie z polską niechwalebną tradycją, zrezygnowało z bardzo pomocnego indeksu rzeczowego, który dopełnia całości tylko w angielskim wydaniu. Wciąż jednak to bezcenna i obowiązkowa lektura dla każdego przyrodnika-amatora.

BARDZO DOBRE z dużym plusem - 8.5

=======

* Jeżeli potraktować poważnie role społeczne mrówczych płci i założyć pełną transpozycję analogii między gatunkami, to powinno być zabronione używanie rodzaju męskiego dla przymiotnika w tym powiedzeniu. :)