Izbica, Izbica recenzja




Izbicę nazywano żydowską stolicą, a potem wystarczyło tysiąc czterdzieści dziewięć dni, by pozbyć się z niej wszystkich Żydów. Szukano ukrywających się ludzi po lasach, odkrywano kolejne kryjówki w domach, Niemcy i Polacy łapali, okradali, a potem skazywali na śmierć (czy to w zbiorowej mogile na żydowskim cmentarzu, czy wsadzając ich do wagonów). Miasto, gdzie tysiące Żydów miało swoje domy, odwróciło się od nich. Sąsiedzi stali się wrogami, a współczucie znajdowali u nielicznych. Jeszcze mniej osób natomiast było gotowych zaryzykować własne życie, by spróbować im pomóc, ale w końcu „Żydy" były chciwe, kradły i upuszczały z dzieci krew, jak głosiła niemiecka propaganda.

Przez izbickie getto tranzystor przeszło około dwudziestu pięciu tysięcy Żydów z Europy. Ilu z nich przeżyło? Nie jest powiedziane. Wiemy jednak, że z około czterech tysięcy żydowskich mieszkańców wojnę przetrwały dwadzieścia trzy osoby. A czy później dla tej garstki osób wyzwolenie oznaczało możliwość powrotu do domu? Antysemityzm wciąż był żywy, żydowskie domy miały już nowych mieszkańców, a zbiorowe mogiły były rozkopywane w poszukiwaniu kosztowności. Ludzie grzebali w szczątkach, by się wzbogacić. Wystarczyła większa ulewa, by żydowski cmentarz wypłukiwała woda, a kości wychodziły na wierzch. Potem w jego miejscu w dzień bawiły się dzieci a po nocy można było odnaleźć butelki z alkoholem. Dopiero lata później miejsce to doczekało się większego szacunku, ale w Izbicy Żydów już wtedy nie było, choć przed wojną stanowili dziewięćdziesiąt pięć procent mieszkańców.

Rafał Hetman tego wszystkiego jednak nie ocenia. Mówi jak było bez żalu czy gniewu. Przeszukuje stare zapisy i rozmawia z ludźmi, a efekt swojej pracy podaje w sposób zaskakująco lekki. Jego reportaż czyta się szybko i mogę wręcz powiedzieć, że płynie się przez niego, choć dotyczy tak istotnych tematów. Nawet w bibliografi czuć serce autora, bo nie poprzestaje na suchym podaniu tytułów publikacji, do których sięgnął, a dodaje tam coś od siebie, byśmy lepiej mogli się w niej odnaleźć. To jego debiut, więc skręca mnie z ciekawości, co ofiaruje nam następnym razem.

Dodam jeszcze, że słowa „(...)nie wiem, czy Pan to będzie chciał zanotować, bo to znów nie świadczy dobrze o Polakach" uderzyły we mnie bardzo mocno, bo lubimy udawać, że byliśmy w tej wojnie tymi najbiedniejszymi, choć najlepszymi. Jakby Polacy nie wydawali swoich przyjaciół dla własnych korzyści, jakby sami ich nie zabijali. Nie mamy prawa oceniać postawy ludzi, którzy żyli w tak ekstremalnych czasach, ale oceniać możemy ludzi, którzy obecnie próbują zapomnieć o tej części historii. Którzy udają, że nic takiego nie miało miejsca lub temat bagatelizują, choć jesteśmy winni Żydom pamięć. Byli sąsiadami naszych przodków i cierpieli w sposób, jaki dla nas jest niewyobrażalny. Ku przestrodze powinniśmy mieć tego świadomość. Rafał Herman natomiast subtelnie zwraca na to uwagę.

„Izbica, Izbica" to pozycja mocna i ważna. Mamy w niej zarysy biografi kilku istotnych w żydowskiej historii Izbicy osób; mamy okrucieństwa, jakich Żydzi doświadczyli; mamy chęć zemsty i mamy bezczeszczenie zwłok czy brak poszanowania dla miejsc równie ważnych (czy symbolicznych) jak cmentarz czy cerkiew. Ode mnie możecie usłyszeć jedno — czytajcie.