Błękitny kwiat, Led Zeppelin i podróż na Mazury – wywiad z Wojciechem Chmielewskim

Trudno mi powiedzieć, bo studia skończyłem na początku lat 90. ubiegłego wieku, a jako prozaik zadebiutowałem dziesięć lat później, w 2003 roku. Ponieważ studiowałem w czasach tzw. transformacji ustrojowej, która była dla mnie raczej wielkim rozczarowaniem, bo widziałem, jak byli towarzysze z PZPR wcale nie oddali tego, co ukradli, tylko kradną dalej, a nowa władza patrzy na to bezradnie, to muszę stwierdzić, że klimat tamtych czasów na pewno mnie ukształtował. Coś z tamtych lat jest w moim pisaniu. Może nastrój? Może spojrzenie na rzeczywistość, zawsze podszyte niepewnością i zwątpieniem? Z przytłumioną, ale jednak wciąż obecną nadzieją? Nie wiem do końca, ale tak mi się wydaje.

Nie uważam się za publicystę. Moja obecność w prasie czy periodykach to raczej książkowe recenzje i opowiadania, które staram się drukować wcześniej, a potem dopiero włączać je do książek. Taki kontakt z czytelnikami jest dla mnie bardzo ważny, bo prawdziwe pisanie jest przecież wtedy, gdy autor znajduje wrażliwego odbiorcę. Wtedy jest szansa na wytworzenie się szczególnego porozumienia. Sam jestem czytelnikiem i zawsze czekam na nowe utwory moich ulubionych pisarzy, czy to w książkach czy w pismach literackich, czy w internecie.

Wspominam z nostalgią moje pierwsze słuchowisko „Kochankowie z Warszawy” z 2008 roku w reżyserii Waldemara Modestowicza. Mówiło o dziewczynie i chłopaku, którzy byli w sobie zakochani, ale nic się nie ułożyło. Ona wyjechała do Stanów, po latach spotykają się, a dziewczyna opowiada swemu byłemu ukochanemu o koncercie Genesis w Madison Square Garden, bo oboje byli fanami tego zespołu. Miłość, choć niespełniona, i dobra muzyka. Kilka lat temu Marek Ławrynowicz, znakomity pisarz i mój przyjaciel, zaprosił mnie do zespołu autorskiego słuchowiska „W Jezioranach”. Pisanie cyklicznego słuchowiska jest bardzo ciekawe, bo można zżyć się z bohaterami i towarzyszyć im, jednocześnie kreując ich losy.

Pana książki poruszają wiele ważkich, życiowych tematów, problemów, o których niewiele się mówi. W „Kawie u Doroty” najbardziej zainteresowała mnie kreacja bohatera, artysty, który od wielu lat nic nie stworzył, ale zawsze ma gotowe wytłumaczenie. A to rodzina, a to obowiązki, a to życie. Żeby zrozumieć swoją niemoc musi spojrzeć w głąb siebie. Nie jest to bardzo popularny temat. Co zainspirowało Pana do poruszania w swoich powieściach takich zagadnień?

Przede wszystkim inspiracją jest dla mnie codzienność, zwyczajne życie, które toczy się z dnia na dzień. Uważam, że najciekawsze historie są tuż obok, czasem za rogiem ulicy i nie trzeba silić się za wszelką cenę na wymyślanie czegoś bardzo oryginalnego, szokującego, modnego czy, co jeszcze gorsze – politycznie poprawnego. „Jedynie prawda jest ciekawa”, to zdanie Józefa Mackiewicza jest mi szczególnie bliskie. Wydaje mi się, że każdy autor powinien pisać prawdę i ta wartość powinna być mu najbliższa. Prawdę – to znaczy opisywać rozmaite historie przez pryzmat swojej wrażliwości i wyobraźni, kreując je w ten sposób, by zrozumieli go czytelnicy, ale zarazem będąc wierny swemu doświadczeniu, temu, co naprawdę przeżył, co go autentycznie poruszyło. A nie temu, co przeczytał w gazecie, w sieci czy obejrzał w telewizji. To ogromna różnica.

Kim są bohaterowie „Jeziora Dargin”?

„Jezioro Dargin” to historia przyjaźni dwóch na pozór bardzo różnych facetów. Pierwszy z nich to samotnik, warszawski dziennikarz radiowy, zakochany w niemieckiej romantycznej poezji. W zasadzie dziwak, żyjący w wieży z kości słoniowej i kręgu swych urojeń. Drugi, przeciwnie, to przedstawiciel klasy średniej, któremu do pewnego momentu świetnie się powodzi. W wyniku splotu rozmaitych okoliczności sprawy wymykają mu się jednak z rąk i staje u bram Hadesu. Jednak tych dwóch ludzi coś łączy, nie mogą bez siebie żyć, kontaktują się i spotykają, choć na pozór wydawałoby się, że to niemożliwe. Romantycy uważali, że przyjaźń jest uczuciem przewyższającym nawet miłość i może tak jest, kto wie. Chciałem napisać książkę o końcu przyjaźni i o tym, co jest poza nią. Czy w śmierci bliskiej osoby może być nadzieja na lepsze? Na nowy start tu i teraz? A może śmierć zawsze i niezależnie od czasów jest pozbawiona sensu? Zainteresowanych odsyłam do fabuły…





W książce jest sporo odniesień do muzyki, zarówno rockowej, jak i jazzowej, czy klasycznej. Czy to, czego słuchają bohaterowie, jest odzwierciedleniem Pana gustów muzycznych?

Niekoniecznie. Moi bohaterowie słuchają różnej muzyki, jeden z nich, ten, który znajduje się nad jeziorem, gustuje raczej w muzyce poważnej i jazzie, natomiast jego przyjaciel słucha starego rocka i bluesa. Dlaczego? Trudno mi powiedzieć, kiedy wyobrażałem sobie ich obu, a był to długotrwały proces, to pewnie włączył mi się w głowie soundtrack i tak mi właśnie wyszło. Działałem intuicyjnie, w czym zapewne podświadomie pomógł mi Led Zeppelin, jeden z moich ulubionych zespołów. W jednym z wywiadów muzycy przyznali, że nie mają gotowych kawałków, kiedy przychodzą na próbę. Improwizują i w końcu im wychodzi. Ja też improwizowałem.

Warszawa to miasto, w którym toczy się znaczna część akcji, powraca w reminiscencjach snutych przez bohatera przebywającego nad jeziorem Dargin. Jest rzeczywiste do bólu, co widać zwłaszcza w karczmie, spelunie, która stała się swoistym azylem dla jednego z bohaterów. Jego sposobem na życie. Spotyka tam wiele indywiduów, najczęściej są to osoby poranione przez życie lub duchowo okaleczone przez komunizm, któremu wiernie służyli – byli milicjanci, esbecy, trepy. Snute przez nich opowieści są kontrastem do opisów mazurskiej przyrody, wśród której przebywa drugi z bohaterów, majestatycznej, czystej i odwiecznej. Zależało mi, żeby tę warszawską w istocie historię, pełną brutalności, choroby i brudu, przenieść do czystszego świata, takiego, który niesie nadzieję na lepsze. Tak samo, jak – w mym zamierzeniu – cała ta książka.

Również okładki Pana książek są niesztampowe. Czy brał Pan udział w ich tworzeniu?

Zupełnie. Nie mam takich kompetencji. Autorką okładki „Jeziora Dargin” jest znakomita graficzka Agnieszka Cieślikowska z warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Myślę, że oddała istotę treści, która mieści się pod okładką. A widnieje na niej błękitny kwiat – to figura z poezji niemieckiego romantyka Novalisa, którego czytaniu oddaje się bohater powieści. Co oznacza błękitny kwiat? To symbol niespełnienia, tak jak niespełnione jest życie mojego bohatera odpoczywającego po trudach życia nad jeziorem Dargin. Kwiat musi zwiędnąć, by zaczęło się coś nowego, może wreszcie coś prawdziwego, autentycznego. Błękitny kwiat jest umieszczony w miejskim pejzażu, na tle blokowiska, a to oznacza, że idealny świat po prostu nie istnieje.

Czy pracuje Pan nad kolejną książką?

Niestety obecnie przeżywamy zalew czegoś, co węgierski pisarz Sándor Márai, słusznie nazwał „pseudoliteraturą”. Wystarczy wejść do dowolnej księgarni i zacząć przeglądać tzw. bestsellery: sensacja, kryminał, powieści historyczne pisane na zamówienie wydawców, wyznania osób wychodzących z nałogów, pornografia, powieści „o szczęściu” dla kobiet. Rozumiem, że są to wszystko sposoby na zarobienie pieniędzy i skoro czytelnicy dają się oszukiwać wydawcom czy macherom od promocji, że mają do czynienia z „wydarzeniem literackim”, to nie jest to moja sprawa. Chciałbym tylko nieśmiało zaznaczyć, że to wszystko nie ma nic wspólnego z literaturą piękną, która zawsze miała ambicje odpowiadania na pytania podstawowe: skąd i kim jesteśmy?, dokąd podążamy?, co to jest dobro i zło? Chciałbym w przyszłości wydać tom opowiadań, które będą niewielką próbą dotknięcia odpowiedzi na te właśnie pytania. Czy mi się uda? Tego jeszcze nie wiem.