Ciekawe życie pisarzy – Dante Alighieri

Innowacyjny poeta, twórczość Dantego stała się pomostem między średniowieczną a renesansową Europą, jako że w centrum sztuki i myśli przesunięto się ze spraw religijnych na sprawy ludzkości. Aktywny w polityce w rodzinnym mieście Florencji, został ostatecznie wygnany za swoje poglądy przeciwko temu, co uważał za nadużycie władzy i korupcję. Innym trwałym wkładem Dantego w kulturę włoską było promowanie dialektu toskańskiego, który ostatecznie stał się standardem dla języka włoskiego.




Dante Alighieri urodził się we Florencji w 1265 roku jako syn średnio zamożnego właściciela ziemskiego. Jego matka zmarła, gdy miał zaledwie siedem lat, a ojciec, gdy był nastolatkiem. Jako młody rycerz Dante brał czynny udział w bitwie pod Campaldino w 1289 roku pomiędzy rywalizującymi miastami Florencji i Arezzo oraz ich sojusznikami. Obie strony tej potyczki były podzielone w kwestii poparcia dla papieża (Gwelfów) lub cesarza rzymskiego (Ghibellines). Rywalizacja, która spowodowała przepaść w polityce florenckiej, trwała ponad pół wieku. Po powrocie do Florencji Dante pracował jako urzędnik miejski i był zaangażowany w politykę od ok. 1295 i 1302. W 1300 został wybrany na prestiżowe stanowisko przeora miasta (jednego z siedmiu). W przeciwieństwie do rządu Florencji, Dante chciał, aby jego miasto było wolne od papieskiej ingerencji, które postrzegał jako instytucję moralnie skorumpowaną. Był jeszcze bardziej rozczarowany Rzymem po przymusowym wygnaniu papieża do Awinionu w 1309 roku. Zamiast tego Dante zaczął popierać ambicje cesarza, chociaż jego przynależność polityczna zmieniała się w zależności od okoliczności. Dante żywił nadzieję, że Święte Cesarstwo Rzymskie przywróci chrześcijański porządek w Europie. W tym beznadziejnie się mylił, ale przynajmniej poprawnie przewidział, że kłótnie między różnymi włoskimi miastami-państwami doprowadzą tylko do upadku wszystkich.




Dante został wygnany za swoje poglądy polityczne w styczniu 1302, a następnie oskarżony o masową korupcję przez urzędników należących do konkurencyjnej frakcji politycznej. Zarzuty były fikcyjne, ale wyrok jak najbardziej prawdziwy: spalenie na stosie. Nic więc dziwnego, że w drodze powrotnej z Rzymu unikał Florencji. Nie osiedlając się odtąd w żadnym mieście Dante najpierw pojechał do Werony, a potem podróżował po środkowych i północnych Włoszech. Tymczasem żona Dantego, Gemma Donati, wraz z trzema synami i córką pozostali we Florencji. To właśnie podczas tego wędrownego wygnania napisał swoje arcydzieło, „Boską Komedię”. Dante nigdy nie wrócił do domu i zmarł na malarię w Rawennie 13 września 1321 roku.

Pisma Dantego są mieszanką filozofii, polityki i literatury. Ukazują one wiele dziedzin wiedzy, takich jak klasycyzm i studia biblijne, wpływ jego byłego mentora Brunetto Latini (ok. 1220-1294), słynnego florenckiego uczonego i męża stanu. Dante pisał traktaty polityczne, takie jak Monarchia (De Monarchia, ok. 1313), które spekulowały na temat natury Boga, i za to został przez niektórych nazwany heretykiem. Monarchia skrytykowała zepsucie i niemoralność w papiestwie i zaproponowała, aby światem rządziła świecka potęga imperialna, która następnie miała być świadkiem nowej duchowej ery. Dante, który sam był pobożnym chrześcijaninem, cytował Biblię jako poparcie swojego przekonania, że papież nie powinien mieć nic wspólnego z rządem, a więc nie miał władzy wyboru, kto zostanie cesarzem Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Jak sam Jezus Chrystus powiedział w Piśmie Świętym, „Moje królestwo nie jest z tego świata” (Jan 18:36). Papież był duchowym przywódcą średniowiecznego Kościoła, ale nie, jak twierdził Dante, głową imperium.

Wreszcie De vulgari eloquentia („O języku pospolitym”) Dantego stanowiła silną obronę dialektu toskańskiego, nawet jeśli, jak na ironię, był napisany po łacinie.

Dante pisał poezję, głównie na wzór średniowiecznej, dworskiej poezji miłosnej i podobnych tematów, które następnie zastosowano we współczesnym kontekście włoskiego miasta-państwa. Rzeczywiście, to Dante ukuł nazwę dolce stil nuovo (aka stilnovismo lub „słodki nowy styl”), która opisuje ten gatunek poezji. Wydaje się, że jego pasje koncentrowały się na niejakiej Beatrice Portinari, ukochanej z dzieciństwa, która zmarła w 1290 roku, a pojawia się w jego pracach, zwłaszcza jako przewodnik w końcowej części Boskiej Komedii. Jego najsłynniejszym zbiorem wierszy jest „La Vita Nuova” („Życie Nowe”, ok. 1293), w którym wątki nieodwzajemnionej miłości dworskiej mieszają się z elementami filozofii, zwłaszcza stoicyzmu. Dante zadedykował „Życie Nowe” swojemu wielkiemu przyjacielowi i koledze poecie i orędownikowi toskańskiego dialektu, Guido Cavalcanti (zm. 1300). Kontynuacją „Życia Nowego ” był Convivio ( „Biesiada”), ok. 1930 r. 1304-1307), kolejna antologia wierszy i komentarzy, które ujawniają miłość Dantego do filozofii i jego ojczystego języka.

Dante wprowadza innowacją terza rima, czyli wiersze złożone ze zwrotek trzech rymowanych wierszy, technikę tę najlepiej widać w jego „Boskiej Komedii”. Poza walorami artystycznymi, poezja Dantego, napisana w języku narodowym, przyczyniła się znacznie do promocji dialektu toskańskiego, który ostatecznie stał się standardem we włoskiej literaturze i języku w ogóle. Jednak słownictwo poety nie ograniczało się do toskańskiego, a w swojej twórczości używał słów z wielu innych włoskich dialektów.

„Boska Komedia”

Największym wkładem Dantego w literaturę średniowieczną była jego „Boska Komedia” (La divina commedia). Dzieło zostało napisane między 1304 a 1319, ale do szerszego druku trafiło dopiero po 1472 roku. Nazwa „komedia” wywodzi się od etykiety używanej wówczas dla gatunku, w którym prace mają pozytywne zakończenie (lub przynajmniej, jak w tym przypadku, nie negatywne). „Boska” został dodany do tytułu w połowie XVI wieku ze względu na wysoki szacunek, jakim nadal cieszyła się praca. Poemat podzielony jest na trzy części lub Canzone: Piekło, Czyściec i Raj (Inferno, Purgatorio, and Paradiso).

Każda z nich składa się z 33 canti lub odcinków i jest jedna pieśń wprowadzająca, co daje w sumie 100 idealnych. Każdą z 14 233 zawartych w niej linijek tworzy dokładnie jedenaście sylab, a rym jest zgodny z następującym wzorem w każdej grupie trzech linijek: aba, bcb, cdc itd. Sama struktura dzieła jest więc niezwykłym tworem symetrycznej poetyckiej architektury.

Dante sam jest głównym bohaterem jego pracy. Opowieść toczy się w 1300 roku w czasie Wielkanocy, a Dante opisuje postacie, które spotyka po drodze podczas swojej pielgrzymki, zwykle prawdziwych, historycznych ludzi i ich czyny za życia.

Inferno i Purgatorio zawierają krytykę tego, co Dante postrzegał jako zepsucie władzy papieskiej. W rzeczywistości kilku papieży znalazło się w wersji piekła Dantego, oskarżanych o bycie pasterzami, którzy przedkładali złoto nad swoje stada. Tam na dole z papieżami są duchowni, którzy sprzedawali kościelne stanowiska i przywileje dla osobistego zysku.




Przewodnikiem Dantego przez różne poziomy piekła jest rzymski pisarz Wergiliusz, wybrany być może dlatego, że reprezentuje klasyczny rozum. Drugim powodem mogły być również to, że udało mi się przewidzieć powstanie Rzymu, rozkwit, który Dante miał nadzieję zobaczyć w Europie pod Świętym Cesarstwem Rzymskim.

W grzęzawiskach Piekła znajdują się oczywiście wszelkiego rodzaju grzesznicy, a oprócz papieży, bardziej oczekiwani złoczyńcy, jak Kain, pierwszy morderca i zabójcy Juliusza Cezara (ok. 100-44 p.n.e.). Jest nawet wspaniały opis ogromnego Szatana z sześcioma oczami i trzema ustami, obżerającego się na głowie Judasza Iskarioty.

Dante przenosi się do czyśćca, chrześcijańskiej poczekalni życia pozagrobowego, gdzie ci, którzy nie są wystarczająco źli, by zostać przetrzymywani w piekle, żywią nadzieję, że pewnego dnia dotrą do Nieba. Tutaj bohater Dantego rozpoczyna proces duchowej rehabilitacji, podczas gdy pisarz Dante nadal wykazuje zapierającą dech w piersiach zarozumiałość, umieszczając swoich złoczyńców i bohaterów tam, gdzie jego zdaniem być powinni zgodnie z ich uczynkami w tym życiu. Jest to bezwzględny atak na politycznych rywali Dantego oraz zły stan polityczny i moralny Włoch w momencie pisania tego tekstu. Jednak ostatecznie nie ma znaczenia, czy oceny Dantego są trafne, celem tego rozdziału jest tak naprawdę dla czytelnika wyraźniejsze zidentyfikowanie konsekwencji w wieczności czyjegoś działania w tym życiu. Potępienie prawdziwych ludzi w fikcyjnej opowieści z pewnością dodaje mocy przekazowi Dantego, ale była to strategia nie pozbawiona konsekwencji. Na przykład bankier Reginaldo Scrovegni z Padwy był notorycznym lichwiarzem, a Dante wymienia go jako najgorszy przykład grzechu lichwy. Ten niepochlebny wygląd prawdopodobnie skłonił syna Reginalda, Enrico, do zbudowania kaplicy Scrovegni i kazał Giotto (ur. 1267 lub 1277 – zm. 1337) ozdobić jej wnętrze jako rodzaj pokuty.

Wreszcie wspinając się na szczyt Czyśćca, Dante dociera do końca swojej podróży oświecenia, znajdując się w Raju, gdzie jest teraz prowadzony przez swoją zagubioną miłość Beatrice. W tej części Dante spekuluje na temat fizycznych aspektów Nieba i rozmyśla o historii, teologii i kosmologii. Niebo jest pełne światła, wirujących kul i błyszczących klejnotów. Ostatecznie Raj jest miejscem nadziei, jak Dante przypomina czytelnikowi o sednie całego wiersza: że on też dotrze do tego pięknego miejsca, jeśli tylko przyjmie „Miłość, która porusza słońce i inne gwiazdy”.

„Boska Komedia” natychmiast zyskała popularność, ponieważ wykonano setki kopii rękopisów i rozprowadzono je w całej Europie. Napisano na ten temat wiele komentarzy, a dzieło było chwalone i promowane na publicznych wykładach przez takich luminarzy literatury jak Giovanni Boccaccio (1313-1375) i Petrarka (1304-1374). W końcu „Boska Komedia” stała się nierozłączna z autorem i była po prostu znana jako Il Dante. Kolejny wzrost jego popularności nastąpił około 1472 roku, kiedy został wydrukowany po raz pierwszy. Sukces trwał nadal i do 1600 r. wydrukowano 50 wydań.




Drukowane odrodzenie twórczości Dantego doprowadziło do tego, że stał się znany jako „pierwszy poeta renesansu”, nawet jeśli nie było tak naprawdę dużego związku między średniowiecznymi pismami florenckimi a pismami autorów z XV i XVI wieku. Dante nie był humanistą, ale jego pisma zaczęły przenosić uwagę ze spraw religijnych, które naznaczyły okres średniowiecza, w kierunku bardziej ziemskich spraw z ludzkością w jej centrum.

Z pewnością zainteresowanie Dantego metafizyką Platona i Arystotelesa, jego znajomość innych klasycznych autorów, takich jak Cyceron i Wergiliusz, militarny udział w obronie interesów jego miasta, a przede wszystkim jego niewątpliwe innowacje w poezji odzwierciedlały wiele z sentymentów Renesansu. Dante został uznany za „człowieka renesansu”, a słynne wydanie „Boskiej Komedii” z 1481 r. zawierało nawet 18 ilustracji Sandro Botticellego (1445-1510).

Jednak pojawiła się krytyka poezji Dantego, zwłaszcza, że użycie języka narodowego oznaczało, że brakowało jej subtelności i finezji, niektórzy myśleli, że tylko łacina może na to pozwolić. Co więcej, wybór języka sprawił, że pewne idee moralne, filozoficzne i naukowe stały się dostępne dla mniej wykształconych czytelników, którzy nie potrafili czytać po łacinie, co nawet w okresie renesansu uważano za nieodpowiednie i potencjalnie niebezpieczne.

Oprócz literatury Dante wpłynął również na malarzy renesansowych, jego wizja piekła zainspirowała na przykład wiele prac przedstawiających Sąd Ostateczny. Słynny artysta, Michał Anioł (1475-1564), miał podobno na pamięć recytować fragmenty „Boskiej Komedii”. Wreszcie sam Dante stał się tematem sztuki renesansowej, najsłynniej we florenckiej katedrze. Tutaj, na obrazie Domenico di Michelino z 1465 roku, poeta stoi trzymając kopię swojej Boskiej Komedii przed wzgórzem Czyśćca i miastem Florencja.

Dzisiaj „Boska Komedia” jest nadal studiowana w kolegiach i na uniwersytetach na całym świecie i nadal wprawia uczonych w zakłopotanie szerokim zakresem języka oraz głębią tematów i postaci. Jest to wiersz, który opiera się klasyfikacji w zastosowaniu klasycznych, średniowiecznych i protorenesansowych konwencji literackich w wielu różnych rejestrach językowych. Być może w tym tkwi klucz do nieustającej fascynacji Dante i jego twórczością.