Kraszewski - maszyna do pisania.

Jest to pisarz, publicysta, wydawca, encyklopedysta, historyk, aktywny działacz społeczny, polityk. To autor z największą liczbą wydanych utworów w całej historii literatury polskiej i pod względem siódmym na świecie. Tworzył pod pseudonimami Kleofas Fakund Pasternak, Bogdan Bolesławita, Dr Omega, Kaniowa. Jego rodzice stali się wzorami dla bohaterów późniejszych powieści, które namiętnie pisał. Wychowywał się w Romanowie, skąd wyniósł niezwykle ciepłe wspomnienia babki i prababki. I tutaj też zainteresował się literaturą i kulturą.



Siedziba Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Romanowie. Źródło: Wikipedia.

Studiując początkowo na wydziale lekarskim, przeniósł się na literaturę. Jako student aktywnie uczestniczył w życiu politycznym, został aresztowany, przebywał w więzieniu, a jak sam później donosił, uniknął nawet kary śmierci. Po zwolnieniu z dozoru policyjnego, wyjechał do Wilna, gdzie w rodzinnej wsi Dołhe nabierał doświadczenia w zarządzaniu gospodarstwem. Po ożenieniu się z Zofią Woroniczówną, osiadł na Wołyniu. Kraszewski dużo podróżował, a wspomnienia i obserwacje z nowych miejsc skrzętnie opisywał z niesamowitą dokładnością i refleksją temu towarzyszącą. Zakupione wsie nie przyniosły mu zysków, a pogłębiły jego trudną sytuację materialną. W związku z koniecznością kształcenia czwórki dzieci, przeniósł się do Żytomierza.



 Dom Kraszewskiego w Żytomierzu. Źródło: Wikipedia.

Tam pełnił szereg funkcji oraz godności – był między innymi kuratorem szkół polskich, dyrektorem teatru, a także cieszył się coraz bardziej rosnąca popularnością jako pisarz. Zarówno w światopoglądzie, jak w i swoich utworach dostrzegał nierówność klasową i problemy społeczne. Zawsze opowiadał się po stronie niższych, słabszych i biedniejszych. Sprzeciwiał się systemowi pańszczyźnianemu. Po odbyciu półrocznej podróży po Europie, wyraził także sympatię do idei demokratycznych i gospodarczych, które obserwował w zachodniej części kontynentu. Doprowadziło to do jego poróżnienia się ze szlachtą wołyńską, co spowodowało jego przeprowadzkę do Warszawy.



Dom Kraszewskiego w Warszawie (przy ulicy Mokotowskiej) Źródło: Wikipedia.

Gdy tylko mógł, dalej podróżował. Angażując się w działalność polityczną, wyrażał niechęć do atmosfery przedpowstańczej. Zmuszony do opuszczenia Warszawy, wyjechał do Drezna. Tam, w czasie rozbiorów ofiarował pomoc szukającym schronienia za granicą po powstaniu styczniowym. W pracy literackiej sporą część swoich sił poświęcił na publicystykę polityczną, ogłaszając szereg powieści o tematyce powstańczej, zamykając tym samym drogę powrotną do Warszawy. W pierwszych latach emigracji podróżował po Europie, szukając wypoczynku i ratunku dla zdrowia. Obok klęsk narodowych, towarzyszyły mu problemy prywatne związane ze sferą finansową. Wierząc, że praca dziennikarza pozwoli mu na pobyt we Lwowie, doznał kolejnego rozczarowania – musiał na pracować na odległość. Wkrótce został obywatelem Krakowa, a potem Austrii. Po niepowodzeniach w staraniu się o katedrę literatury polskiej na Uniwersytecie jagiellońskim, założył własną drukarnię w Dreźnie, która nie prosperowała dobrze i zmuszony był ją sprzedać ze stratą finansową. Zmarł w Genewie.



Dom Kraszewskiego w Dreźnie. Źródło: Wikipedia.

Życiorys, który nakreśliłam, to tylko szczątkowy opis. Podobnie nie sposób omówić, a nawet wymienić wszystkie jego utwory. Gdybym miała powiedzieć, jakie książki Józefa Ignacego Kraszewskiego są najbardziej znane, byłoby to dla mnie obiektywnie trudne. Bo nie bójmy się przyznać – Bolesławita nie cieszy się dużą popularnością. Z powieści, które mnie oczarowały, wybiorę Wam kilka. Zachęcam Was do lektury utworów takich jak: „Cześnikówny”, „Sprawa kryminalna”, „Chata za wsią”, „Ulana”, „Dajmon”, „Poeta i świat”, „Serce i ręka”, „Czarna perełka”. I na tym poprzestanę.

Pewnie dla większości z Was Józef Ignacy Kraszewski kojarzy się ze „Starą baśnią”. Autor przenosi nas do czasów niesamowitej Słowiańszczyzny, pokazując staropolskie podania i legendy. Akcja tej powieści historycznej rozgrywa się jeszcze przed powstaniem państwa polskiego, „kiedy Słońce było bogiem”. Znakomite opisy, fenomenalnie zaprezentowane fantastyczne postaci i perfekcyjne wykorzystanie mitów oraz legend – to podstawowe wyznaczniki tej – chyba najbardziej znanej – powieści Kraszewskiego.

Stara baśń. Egzemplarz z 1899 roku. Źródło: www.polona.pl

Jak mogę Was namówić do czytania Kraszewskiego? Wszystkie podane liczby dzieł, które przywołałam na początku, są w przybliżeniu. Prawdopodobnie nigdy nie uda nam się dokładnie zliczyć tego, co napisał. Bolesławita z całą pewnością był autorem o gigantycznym i niepowtarzalnym apetycie na literaturę. W okolicach siedemdziesiątych urodzin napisał siedem powieści w ciągu roku, wdał się w romans z trzydziestolatką, utrzymywał cztery domy i angażował się w działalność polityczną.

Ryszard Koziołek, którego przywoływałam już wcześniej, pisał o popędzie narracji u dr Omegi. I nie ma on na myśli mówienia po prostu, czy mówienia ponad miarę bez większej wartości. Józef Ignacy popadł w pewnego rodzaju nałóg twórczości, pewien przymus opowiadania. Śmiało mogę ocenić jego twórczość jako rozważania na każdy temat. Nie przeczytałam oczywiście wszystkiego, ale zastanawiając się, czy jest temat, o którym nie pisał, nie znajduję takiego. Na pięćdziesięciolecie jego jubileuszu powstała karykatura – kowal trzymający księgę i stosy już gotowych dzieł. Zupełnie nie oddało to osobowości pisarza, ani jego jednoosobowej manufaktury. A dodać należy, że Kraszewski pisał głowie w nocy – przecież musiał kiedyś czytać, więc robił to za dnia.

Zadbał o to, by Polacy czytali. Uważał, że naród ten cierpi na lęk przed czytaniem, z którego on wyprowadzał niemalże wszystkich, którzy czytać potrafili. Wyrobił w społeczeństwie swoiste poczucie prenumerowania gazet, a także mieszczaństwu, inteligencji i zubożałej szlachcie dostarczył pod dachy setki tysięcy stron prozy polskiej, którą czytało się doskonale. Przedstawił ogromną ilość informacji o współczesnym życiu wszystkich warstw społecznych. Powieść, którą dał ludziom była inna od wzorca sarmackiego i romantycznego – była doskonałą formą samoprzedstawienia i samorozumienia. Pamiętajmy, że na początku XIX wieku kondycja prozy polskiej była ogromnie niepewna. Kraszewski, mając tego świadomość i dostrzegając straszliwe zapóźnienie kultury polskiej, postanowił sam zastąpić narodowi szkoły, instytucje badawcze, prasę.

I miał świadomość, że późniejsze pokolenia nie ogarną jego biografii oraz jego twórczości.

– jak podaje Ryszard Koziołek. Samemu Kraszewskiemu, w czasie jego jubileuszu, przyśnił się jego pogrzeb, na którym nie chciał wejść do trumny. W listach do przyjaciół porównywał zaś jubileusz do pogrzebu.

Moim prywatnym marzeniem jest film o nim. Nie dodaję żadnego przymiotnika celowo, bo Kraszewski jest dla mnie autorem genialnym i nie wyobrażam sobie, że kinematografia polska mogłaby nie docenić jego życia i twórczości.