Bystre zwierzę

Jeśli ktoś, świadomy istnienia tej książki nie przeczyta jej, sam sobie zrobi krzywdę. Frans de Waal w dotychczas przetłumaczonych na polski publikacjach skupiał się na naczelnych. Jest jednym z przodujących prymatologów. "Bystre zwierzę" obejmuje zdecydowanie szerszy zakres tematów niż etologia naczelnych. To ważny głos w odwiecznej dyskusji nad domniemaną wyższością Homo Sapiens nad innymi organizmami. Narracja prowadzona jest na trzech poziomach, które się wzajemnie przeplątają i uzupełniają. Dostajemy więc, szczególnie w pierwszej połowie książki, opisy błędnych historycznych metodologii podejścia do badań zwierząt. Sporo miejsca de Waal poświęca na teoretyczne spory i syntezy koncepcji świadomości, umysłu, empatii, kooperacji i wielu innych zachowań zwierząt. Trzecia warstwa to liczne, zawsze celne, przykłady konkretnych eksperymentów, których przebieg i wnioski wielokrotnie mnie zaskakiwały.

W przypadku wątków opisujących metody badawcze nad zachowaniami zwierząt, szczególnie krytycznie de Waal odniósł się do behawiorystów ze szkoły Skinnera, którzy w izolacji doświadczeń od wszelkich zaburzających eksperyment bodźców, upatrywali ostateczny sukces. Jednak, jak pokazała praktyka, uzyskiwane wyniki były wypaczone i bez większej wartości. Podaje jaskrawe przykłady eksperymentów, które umacniały ludzkie 'ego' w przekonaniu, że zwierzęta są niezdolne dorównać nam w czymkolwiek. Wiele badań zwierząt, z definicji nie umożliwiało przeprowadzenia poprawnych eksperymen...

Niestety, porażka.
Zastanawiałam się czy pisanie opinii na temat książki, której nie dałam rady przeczytać ma jakiś sens, ale niedoczytanie książki do końca chyba tez o czymś świadczy.
Przeczytałam ponad 100 stron tylko dzięki temu, że spędziłam w pociągu kilka godzin i nie było nic innego do roboty. Nudził mnie naukowo-badawczy bełkot i z niecierpliwością czekałam kiedy pojawi się coś ciekawego.
Bardzo nie lubię porzucać niedoczytanych książek, bo to dla mnie porażka i wyrzut sumienia, ale jeżeli leży przede mną książka i nie mam ochoty po nią sięgać to chyba zły znak. A tak właśnie było w tym przypadku. Zadałam też sobie pytanie po co męczyć się z książką jeśli po przebrnięciu przez ponad 100 stron nie jestem w stanie przypomnieć sobie żadnego szczegółu, który tam przeczytałam.

To moja druga książka de Waala, znanego badacza małp naczelnych, i zwierząt w ogóle, wiedziałam więc czego mogę się spodziewać. Przystępnie napisanej książki o mocach poznawczych zwierząt. Miałam pewne obawy, że autor skupi się na swojej działce badawczej, na szczęście przytoczył ogrom informacji o różnych gatunkach, włączając w to bezkręgowce. Książka nie jest jedynie zbiorem mniej lub bardziej zaskakujących anegdot na temat myślenia zwierząt, ich umiejętności społecznych (budowanie sojuszy, rozróżnianie pozycji w stadzie, godzenie się po konflikcie itp.), sposobów komunikacji, planowania i pamiętania. Nie mniej interesujące są opisy badań tych zaobserwowanych zachowań, tak, by mieć pewność, że są wynikiem aktywności poznawczej, a nie zwykłych instynktów. Bez wątpienia prowadzenie badań na tak nietypowej grupie obiektów wymaga szczególnej dbałości o poprawność metodologiczną, a ja bardzo sobie cenię rzetelność w pracy naukowej. Tym bardziej, że dyscyplina uprawiana przez de Waala budzi kontrowersje - chcąc nie chcąc - zrzuca człowieka z piedestału pokazując, że przymioty kiedyś uznawane za unikalne dla ludzi, występują dość powszechnie u zwierząt. To oczywiście wiąże się z pytaniem o świadomość, jej definicje, o naszą wyjątkowość jako gatunku używającego narzędzi czy potrafiącego operować pojęciami przeszłości czy przyszłości. Ogromna część tego, co nazywamy poznaniem, u ludzi znajduje wyraz w mowie. Badanie zwierząt pod tym względem jest wielokrotnie bardziej skomplikowane....