Rutka

„Transport sosnowiecki już się pali”. To zdanie z opowiadania Tadeusza Borowskiego towarzyszyło mi przez całą lekturę nieobszernej książeczki, ale jak bardzo skondensowanej w treści książki Zbigniewa Białasa. Znamy już niejedną opowieść o Zagładzie, niejedną próbę ocalenia utraconego świata. W tym przypadku ratowany jest Będzin („Zanim przyszli Niemcy, jakie to piękne miasto było!”), w którym mieszka czternastoletnia Rutka z rodzicami, młodszym braciszkiem i babcią. Będzin zamieszkiwała jedna trzecia Żydów całego Zagłębia Dąbrowskiego. To początkowo dawało wielką nadzieję na przetrwanie, stąd zrodził się realizowany przez Mojżesza Merina plan ocalenia przez pracę: „Dwadzieścia sześć tysięcy osób. W obliczu takiej liczby przydatnych Żydów, tak wierzono, nawet Niemcy muszą pokiwać głowami w zadumie”. Niestety. Dwadzieścia sześć tysięcy będzińskich Żydów stało się jedną z wielu kropel w sześciomilionowym morzu Zagłady.
Znany to schemat, więc do tego momentu można by mówić, że powieść Zbigniewa Białasa nie wnosi nic nowego. A jednak ta historia jest inna. Autor w posłowiu wyjaśnia, dlaczego tak się stało, a także i to, dlaczego nie rozpisał się bardziej: „Epicka powieść nie powstała dlatego, że im bardziej zagłębiałem się w opisywaną materię, tym wyraźniej zacząłem zdawać sobie sprawę, że życie Rutki Laskier domaga się powieści kameralnej, skupionej raczej na jej osobie, a nie na całej społeczności”. I taki wyraźnie zindywidualizowany wizerunek Rutki rzeczywiście wyłania się ...

"Pamiętnik" Rutki Laskier, uratowany przez Stanisławę Sapińską, przeczytałam jakiś czas temu. Trudno było go zdobyć, ale od czego są biblioteki. Powieść Zbigniewa Białasa nie jest jednak wiernym odtworzeniem dziennika, lecz rekonstrukcją, którą autor stworzył na jego podstawie. Wykorzystał również wspomnienia pani Stanisławy oraz informacje od redaktora pierwszego wydania zapisków nastolatki.


Zapiski Rutki zostały ujawnione niedawno, bo 12 lat temu. Przez ponad 60 lat przechowywała je przyjaciółka Żydówki, Stanisława Sapińska. Kiedy w końcu zdecydowała się pokazać go światu, Rutka dla wielu ludzi stała się polską Anną Frank. Autor w wywiadzie dla Dziennika Zachodniego opowiadał o tym, że jego celem było wyeksponowanie nastolatki i fragmentu jej krótkiego życia, które brutalnie przerwała śmierć w obozie koncentracyjnym. Dlatego nie znajdziemy tu historycznie pogłębionych informacji o zagładzie Żydów z Zagłębia Dąbrowskiego ani wielu informacji o życiu w getcie czy sposobach przetrwania w obozie. Rzeczywiście na pierwszym planie jest Rutka, jej życie, pierwsze miłosne rozterki, niepewność jutra, próba przetrwania w coraz trudniejszych warunkach, strach, duże smutki, małe radości, cały wachlarz nastoletnich emocji. Dziennik, który prowadziła, jest na tyle krótki, że trudno było autorowi stworzyć coś dłuższego bez konieczności dodawania fikcyjnych wydarzeń, a tego nie chciał robić. Dlatego powstała powieść kameralna, o niecałych 130 stronach.

Nie ma tu, ...