Fragebogen recenzja

Sind Sie sicher, daß Sie die Erhaltung des Menschengeschlechts, wenn Sie und alle Ihre Bekannten nicht mehr sind, wirklich interessiert?

No właśnie. Czy naprawdę zależałoby nam na przetrwaniu ludzkiego gatunku, gdybyśmy ani my, ani nasi znajomi już nie żyli? A gdyby jednak zależało, to niby dlaczego? Wystarczy odpowiedzieć w punktach...
Frisch zadając pytania na 11 wybranych tematów nie unika ironii, czasem może złośliwości? Bowiem odpowiadając na nie niejednokrotnie człowiek zastanawia się, czy mówi za siebie, czy za wpojone przekonania. Te pytania obnażają przede wszystkim ogólnoludzki egoizm - w różnych kontekstach. Specyficznym kontekstem jest bez wątpienia kraj rodzinny autora - Szwajcaria, gdzie kobiety zyskały prawa wyborcze dopiero w 1971 roku.... Ale jest przynajmniej jeden temat, który dedykowany jest tylko mężczyznom. Ojcostwo. Tematy nie są nazwane, noszą tylko numery. Ale pytania wewnątrz pojedynczych "ankiet" zawsze krążą wokół wybranego tematu. Wybiorę po kilka z każdego kwestionariusza, by zobrazować charakter tych pytań.

I. [Ja i społeczeństwo] Ile dzieci nie przyszło na świat z twojej woli? Czy łatwiej ci nienawidzić kolektywu, czy raczej pojedynczych osób i nienawidzisz sam, czy raczej w kolektywie? Kiedy doszedłeś do tego, że nie jesteś najmądrzejszy? Podaj wiek. Kochasz kogoś? Na podstawie czego tak sądzisz?
II. [Małżeństwo] Jak długo żyjesz z partnerem, zanim zaniknie szczerość wobec niego? Czy w małżeństwie wykształca się wspólny gust (np. meble), czy za każdym razem jest to kapitulacja? Czy dodałbyś coś do formuły przysięgi małżeńskiej? Co - jako kobieta, a co jako mężczyzna? Jeżeli kilka razy zawierałeś/aś związek małżeński, w czym te związki były do siebie podobne na początku, a w czym na końcu? Uważasz, że małżonków powinien charakteryzować brak tajemnic przed sobą, czy może to właśnie tajemnice, które małżonkowie przed sobą mają, trzymają ich razem?
III. [Mężczyźni-kobiety] Czy mądra kochanka cię onieśmiela? Czy masz wystarczające dowody by myśleć, że są prace, do których kobiety bardziej się nadają? Skąd dowiadujesz się więcej o stosunkach intymnych: z rozmów z mężczyznami czy z kobietami? A może domyślasz się najwięcej z reakcji kobiet? Czy chciałbyś być twoją żoną? Dlaczego nie musimy rozumieć kobiet?
IV. [Oczekiwania i nadzieje] Ile razy jakaś określona nadzieja (np. polityczna) musi się nie spełnić, abyś z niej zrezygnował/a? I czy to już wystarczy, czy musisz natychmiast uczepić się jakiejś innej nadziei? Czy zazdrościsz czasem zwierzętom (np. rybom w akwarium), które obywają się bez nadziei? Jakie nadzieje porzuciłeś/aś? Czego spodziewasz się po podróżach? Kiedy widzisz umarłego: które z jego nadziei wydają ci się mniej istotne - te niespełnione, czy spełnione?
V. [Humor] Kiedy odejmiesz wszystek śmiech cudzym kosztem, czy jeszcze możesz powiedzieć, że posiadasz poczucie humoru? Co daje ci nieoczekiwanie poczucie, że porozumiesz się z kobietą na poziomie intymnym: jej fizjonomia, jej historia życia, jej wyznania wiary itp., czy może pierwszy znak, że ma się podobne poczucie humoru, nawet kiedy całkowicie różnicie się poglądami? Czy poczucie humoru zmienia się z wiekiem? Załóżmy, że wierzysz w Boga: zauważyłeś/aś jakąś oznakę świadczącą o tym, że Bóg posiada poczucie humoru?
VI. [Pieniądze i bogactwo] Kiedy spotykasz człowieka w kąpielówkach i nic nie wiesz o warunkach, w jakich żyje, po czym w rozmowie (nie o pieniądzach) poznajesz, że masz do czynienia z kimś bogatym? Jak długo nie posiadasz majątku i masz słabe zarobki, bogaci niechętnie rozmawiają z tobą o pieniądzach, ale tym chętniej o kwestiach, których nie da się rozwiązać pieniędzmi, np. o sztuce - uważasz, że kieruje nimi poczucie taktu? Czy obawiasz się biednych? Dlaczego nie? Czego nie zrobisz za pieniądze? Czy kiedyś zdarzyło ci się już, by banknot z portretem jakiegoś wielkiego poety czy generała, którego godność przechodzi z ręki do ręki, podpalić zapalniczką, i czy zapytałeś siebie patrząc na ten popiół, gdzie podziewa się jego wartość gwarantowana?
VII. [Przyjaźń] Kiedy przyjdzie na to, że przyjaźń cię do czegoś zobowiązuje, co właściwie jest sprzeczne z twoim sumieniem, a ty to gwoli tej przyjaźni uczyniłeś/aś, czy dzięki temu owa przyjaźń się utrzymała? Czy istnieje przyjaźń bez zgodności w poczuciu humoru? Czy jesteś przyjacielem sam dla siebie?
VIII. [Ojcostwo] Czy jesteś pewien/pewna, że nie oczekujesz od swoich dorosłych dzieci wdzięczności? A jeśli nie, to właściwie wdzięczności za co? (Wystarczy podać słowa kluczowe) Czy już cię się udało poznać własne dzieci, tzn. nie postrzegać ich jako synów i córki?
IX. [Mała ojczyzna] Kiedy zatrzymujesz się za granicą i spotykasz ziomków, opada cię tęsknota za domem, czy właśnie na odwrót? Czy dla ciebie mała ojczyzna ma flagę? Załóżmy, że mała ojczyzna kojarzy ci się z zalesionymi górami i wodospadami - rozczula cię to, gdy w innej części świata napotykasz ten sam krajobraz, czy rozczarowuje? Dlaczego nie istnieją prawa osób pozbawionych małej ojczyzny? Kiedy żyjecie razem jako mąż i żona, ale nie macie wspólnej małej ojczyzny, czujecie się wyłączeni z małej ojczyzny partnera, czy wyzwalacie siebie z niej wzajemnie? Czy ideologia może się stać małą ojczyzną? Z czego wnioskujecie, że zwierzęta, jak gazele, hipopotamy, niedźwiedzie, pingwiny, tygrysy, szympansy itp., które dorastają na wybiegach, nie postrzegają Zoo jako swej małej ojczyzny?
X. [Własność] Co postrzegasz jako swoją własność: a. to co kupiłeś/aś? b. to co dziedziczysz? c. to co sam zrobiłeś? Nawet gdy dany przedmiot (długopis, parasol, bransoletka itd.) bez trudu możesz zastąpić, czy ich kradzież wciąż cię oburza? Dlaczego? Załóżmy, że kupiłeś/łaś działkę, ile czasu mija, byś poczuł/a się właścicielem rosnących na niej drzew i czy wtedy przekonanie o posiadaniu prawa, by ściąć te drzewa uszczęśliwia cię, albo przynajmniej wydaje się oczywistością? Czy lubisz ogrodzenia? Czy znasz kraj, w którym bogaci nie są mniejszością? I jak tłumaczysz to sobie, że większość w takich krajach wciąż wierzy, że posiada władzę? Od czego nie jesteś ubezpieczony/a?
XI. [Śmierć] Czy myślałeś/aś już o własnej śmierci? I co ci wtedy przychodziło do głowy: a. co po sobie pozostawisz? b. sytuacja na świecie? c. krajobraz? d. że wszystko to była marność? e. co bez ciebie już nie będzie zrobione? f. nieporządek w szufladach? Kiedy kogoś było ci żal lub kogoś nienawidziłeś/aś i dowiadujesz się, że umarł - co robisz z dotychczasową nienawiścią do niego/niej wzgl. z litością? Czy masz przyjaciół wśród zmarłych? Dlaczego umierający nigdy nie płaczą?

Sądząc po rozproszonych w sieci informacjach, książka powstała już po śmierci autora, z zestawienia pytań, które pojawiały się w pierwszych jego 4 dziennikach (ostatni, zgodnie z wolą autora, wyszedł dopiero 20 lat po jego śmierci, w 2014 roku). Ciekawe, że z samych pytań, sposobu ich zadawania, tyle można wnioskować o człowieku.