Protestantyzm recenzja

Książka wydana w popularnej serii oksfordzkiej 'Short Introduction', w 2011 r., a u nas dopiero w 2017 r., jest dobrym, nie obarczonym ideologią opisem powstania i historii rozwoju protestantyzmu do czasów współczesnych. Zaczyna Noll od przypomnienia znanych faktów, że protest Lutra wziął się z wielkiego kryzysu ówczesnego Kościoła Rzymskiego: Luter i wielu innych „oczekiwało od Kościoła autentycznego duchowego przywództwa, a nie okazyjnych wyprzedaży.” Zaś „Doskonalenie duchowe było ostatnią rzeczą, o jakiej myśleli „renesansowi papieże”, żądni władzy doczesnej, opartej na sile militarnej, pławiący się w luksusie, otwarcie urągający cnocie czystości.”.

A potem mamy dosyć szczegółowy opis rozwoju nowej doktryny, dostajemy też listę różnych odłamów protestantyzmu, które mnożyły się niebywale. Dotyczy to głównie Stanów Zjednoczonych Ameryki w XIX wieku i dowodzi olbrzymiej żywotności i dynamiki tego nurtu religijnego. Przy okazji podkreśla autor znaczącą rolę protestantów w zniesieniu niewolnictwa w Stanach Zjednoczonych.

Bardzo ciekawie pisze Noll o ekspansji różnych odłamów protestantyzmu w krajach Trzeciego Świata. Owe kościoły „cechuje silne przywiązanie do Biblii, a przynajmniej jakiejś jej części, charyzmatyczne przywództwo i uwolnienie się od nadzoru ze strony Zachodu”. Przy okazji dowiadujemy się trochę o Kościele Zielonoświątkowym, który rozwija się niezwykle dynamicznie i przebojem zdobywa kraje rozwijające się.

Zaś w czasach współczesnych podstawę protestantyzmu „stanowi uznawany powszechnie święty tekst, ale jest on odmiennie interpretowany w rozmaitych kontekstach przez różne autorytety, tak że w rezultacie powstaje szerokie pole krzyżujących się doświadczeń.”

Ma książka swoje braki. Za mało pisze Noll o cywilizacyjnej roli protestantyzmu. Wszak to od Lutra zaczął się wymóg studiowania Pisma przez wiernych; poszło za tym przekładanie Biblii na języki narodowe. Protestantyzm przyczynił się w ten sposób do rozwoju edukacji (walka z analfabetyzmem!) i szybszego rozwoju gospodarczego. Nie wspomina autor o teorii Maxa Webera wiążącej protestantyzm z rozwojem kapitalizmu. Różnice między protestantyzmem a katolicyzmem są przedstawione dosyć mętnie; pokazał je dużo jaśniej i prościej Jerzy Pilch (luteranin!) w wywiadzie-rzece 'Inne ochoty'.

Książka jest niezamierzoną polemiką z dziełami, które się u nas pojawiły z okazji 500-lecia ogłoszenia tez Lutra (Lisicki: „Luter. Ciemna strona rewolucji” i inni). W dziełach tych wyznawcy jedynie słusznej religii oraz funkcjonariusze nowej polityki historycznej usiłują nam wmówić, że protestantyzm jest be a Luter to w ogóle... Kiedyś za komuny publikowano podobne dzieła mówiące o okropnościach czynionych przez Kościół katolicki, no cóż, historia kołem się toczy...