Pokuta recenzja

O czym jest Pokuta? Ano, o pokucie; albo raczej: o odpokutowywaniu za zbrodnię dokonaną przed laty przez główną (chyba) bohaterkę, Briony, niegdyś młodą, potem starszą, a na końcu starą. Mówię „zbrodnia” z niejakim przekąsem, bo nasuwające się skojarzenie z morderstwem jest błędne, a choć popełniony czyn z pewnością był okrutny, zgubny w skutkach, może nawet niemoralny — nacisk narratora na takie właśnie określenie pomyłki Briony trochę irytuje. Niemniej motyw czynienia pokuty poprzez pisarstwo, stopniowe przybliżanie się w kolejnych wersjach pisanej powieści do prawdy, przemówił do mnie; choć zastanawiam się, jak się ma idea odprawienia pokuty, przyznania do winy, żalu za grzechy (i całej tej „pokutnej” otoczki) do wielkiego finału, który niejako jest zaprzeczeniem prawdzie. I tak, z jednej strony można zrozumieć motywację bohaterki, dość jasno wyłożoną, z drugiej — w starej kobiecie widzimy tę samą sentymentalną hipokrytkę, którą była jako dziecko.

Jest jeszcze kwestia budowy. Powieść ma wyraźną, podzieloną kompozycję. Pierwsza część, romansowa, w której dochodzi do „zbrodni”, rozgrywa się w klimacie lat 30., w bogatym dworze zamożnych ziemian. Wciągnęła mnie bez reszty. Zapewne przez ową romansowość. Uwiódł mnie McEwan zwłaszcza tym zdaniem (choć ładnych zdań w Pokucie nie brakuje): Na koniec wymówił dwa proste słowa, których nigdy nie zdołają do końca zdewaluować stosy złej literatury i złej wiary. O tak, to jest dokładnie to: zła literatura, zła wiara i słowa, które w gruncie rzeczy wcale nie padają. Druga część z kolei wynudziła mnie niemożebnie i nie wiem, co miała na celu, poza ukazaniem okrucieństw wojny (o których nie trzeba opowiadać nikomu wychowanemu w polskiej szkole, na polskiej literaturze); może jeszcze podkreślenie (zupełnie zbędne i zbyt rozwlekłe) konsekwencji czynu Briony. Które całkiem rozsądnie wyjaśnia część trzecia, znacznie ciekawsza, zakończona podpisem „autorki” i późniejszym epilogiem, zdradzającym wielką mistyfikację, jaką jest koniec wątku kochanków.

Ogólnie? Bardzo ciekawa powieść, którą warto przeczytać co najmniej z czterech powodów: 1) dobry wątek romantyczny, 2) świetnie oddany klimat lat 30. i okresu wojny; 3) świetnie poprowadzony główny wątek pokuty i zadośćuczynienia; 4) rozbudowana warta metapowieściowa, czyli powieści o pisaniu powieści (choć to nie każdy lubi).

Aczkolwiek muszę tak cichutko napomknąć, że jedynie w tym ostatnim punkcie wersja literacka przewyższa filmową, którą prywatnie preferuję. Nie tylko ze względu na obsadę (chociaż kolejne aktorki wcielające się w Briony zawładnęły moją wyobraźnią i do tej pory się ich boję), ale chyba ze względu na Wielki Finał, który w wersji filmowej — jak na Hollywood przystało — jest bardziej poruszający.