Palacz zwłok recenzja

Proces przyjęcia przez zwykłego człowieka ideologii i praktyki totalitaryzmu opisany jest w tej książce na przykładzie czeskiego drobnomieszczanina, pana Kopfrkingla, który po wkroczeniu hitlerowców do Pragi w 1939 r., staje się nazistą.

Na początku mamy scenki z życia pana Kopfrkingla, jak się rzekło typowego drobnomieszczanina żyjącego w Pradze w latach 30. i prowadzącego udane życie rodzinne. Jedyny ewenement jest taki, że nasz bohater pracuje w krematorium: spala zwłoki i lubi swoją pracę, w każdym razie dużo o niej mówi. Książka ma więc dziwną atmosferę, z jednej strony idylliczne życie rodzinne, z drugiej – dominujący temat śmierci: pojawia się kostucha prawie na każdej stronie.

Nasz bohater lubi sobie pofilozofować i wtedy prawi straszliwe banały: „Jestem przeciwko prześladowaniom, cierpieniom, biedzie i przede wszystkim przeciwko wojnie. Ja jedną przeżyłem i mam jej dosyć do końca życia.” albo rzeczy śmieszno-straszne: „Człowiek, który zdecyduje się na kremację, ma całe życie pewność, że się nie musi niczego bać i może umierać zupełnie spokojnie. Kremacja oszczędzi mu wszelkich zmartwień”.

Pan Kopfrkingl jest kuszony przez przyjaciela Willego, prawdziwego diabła w ludzkiej skórze, który jest zdeklarowanym nazistą (jakbym słuchał komunisty!), a że ma w żyłach kroplę krwi niemieckiej, więc po zajęciu Czech przez hitlerowców i on staje się nazistą aprobującym przemoc i eksterminacje. Ale jakoś mi nie przemawia do przekonania przemiana z porządnego, moralnego mieszczanina w zdeklarowanego hitlerowca, wszystko tam przebiega bezproblemowo, człowiek reaguje jak automat, przyjmuje nazizm bez żadnych oporów, mało to wiarygodne psychologicznie.

Miałem duży problem ze zrozumieniem tej książki, kilka wątków (m.in. tybetański) było dla mnie dziwnych, dopiero gdzieś w środku lektury (rychło w czas...) uświadomiłem sobie, że to nie powieść realistyczna próbująca opisać fenomen kolaboracji z nazizmem, ale groteska, czarny humor. Niemniej taka koncepcja mnie nie przekonuje. Oczywiście nie twierdzę, że nie można żartować z hitleryzmu, ale ten żart jakby marnej próby jest, mało śmieszny i odkrywczy.

Niektórzy porównują tę książkę z dziełami Hrabala, ale przy Hrabalu Fuks wypada płasko i jednostronnie, nie ten rozmiar kapelusza...