Nowa baśń. Cz. 1, Robotnicy wezwani o jedenastej

"Nowa baśń", 6-tomowy cykl powieści historycznych Teodora Parnickiego, wydawany w Warszawie w latach 1962-70. Zapowiedzią cyklu była powieść "Srebrne orły" (1944), której bohater, mnich Aron, przeszedł do t. l, stając się jedną z głównych postaci cyklu "Nowa baśń". Cykl obejmuje okres 1000 1at historii Starego i Nowego Świata oraz Polski, od czasów Chrobrego po naszą współczesność. Pozbawiona upo­rządkowanej fabuły, przedstawia hipotezy, domysły i spekula­cje na temat przypuszczalnego przebiegu zdarzeń - a nie same zdarzenia, refleksje nad dynamiką historii, mieszaniem się kultur, upływem czasu, istotą człowieka, jego świadomością historyczną i granicami zdolności poznawczych - a nie opisy faktów. Traktuje historię jako zbiór otwartych możliwości, a nie za­mkniętych dokonań. Tom l "Robotnicy wezwani o jedenastej" (1962), rozważa problem równowartości kultur, „odkrywa­nych" w niejednakowym czasie przez europejską cywilizację chrześ­cijańską. Dzieje wypraw Wikingów do prekolumbijskiej Ame­ryki w X i XI w. łączą się ze zdarzeniami historycznymi i legendarnymi w Polsce (sprawa św. Stanisława), na Rusi, w Bizancjum, Skandynawii, Anglii, Islandii. Tom 2, "Czas siania i czas zbierania" (1963), przenosi problematykę t. l w XIV i XV stulecie, podejmując wątki legend arturiańskich i fantastycz­ną hipotezę o ocaleniu od stosu Joanny d'Arc dzięki wywiezie­niu jej do Meksyku. Wyprawy Kolumba, a po nim konkwista­dorów hiszpańskich stanowią pretekst do refleksji historiozoficznej. Tematem rozmyślań bohatera t. 3, "Labirynt" (1964), jest nieuda­ny spisek, który miał Cortezowi uniemożliwić podbój i grabież Meksyku. Terenem zdarzeń jest tu częściowo Polska, jednym z wątków - dzieje małżeństwa S. Orzechowskiego. Zarysowu­jący się już wcześniej problem wyboru pomiędzy ojczyzną a ponadnarodowym katolicyzmem wysuwa się na plan pierwszy w t. 4, "Gliniane dzbany" (1966), w związku z wojnami i prześladowa­niami religijnymi w Europie doby kontrreformacji. Tom 5, "Wylęgarnie dziwów" (1968), jest w cz. l utopią przyszłościową, napisaną jakoby przez jednego z XVII-wiecznych bohaterów "Nowej baśni" i za­wiera m. in. wizję wydarzeń w Polsce w XX w.; cz. 2 to dyskusja nad zagadką autorstwa tego tekstu. Wyraźnie nabiera tu znaczenia obecność refleksji autotematycznej, która pojawia się już od t. 3, a wysunie się na plan pierwszy w t. 6, "Palec zagrożenia" (1970), gdzie grupa postaci nowobaśniowych prze­prowadza sąd nad autorem dzieła. Z "Nową baśnią" łączą się powieści pisane równolegle przez Parnickiego i uzupełniające cykl pod względem zdarzeń, postaci i tła historycznego: "Tylko Beatrycze" (1962), "I u możnych dziwny" (1965), "Zabij Kleopatrę" (1968), "Inne życie Kleopatry" (1969), "Tożsamość" (1970). (źródło: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Komitet redakcyjny pod przewodnictwem Juliana Krzyżanowskiego, od 1976 Czesława Hernasa. Warszawa 1984. Autorka hasła: Małgorzata Czermińska)